Bywyd hamddenol y Wladfa...

‘Mae bywyd hamddenol y Wladfa yn brysur iawn, tydi?’ dywedodd Luned wrtha i’r wythnos diwethaf. Gallwn i ond cytuno â hi. Ac mae’r digwyddiadau ychwanegol sydd wedi cael eu cynnal dros yr wythnos diwethaf wedi bod yn enghraifft dda o hyn!

Ymweliad y Llysgenhades

Daeth y Llysgenhades Brydeinig, Shan Morgan i ymweld â Dyffryn Camwy er mwyn ffarwelio â'r gymuned Gymraeg cyn iddi orffen ei chyfnod o dair blynedd a hanner yn Buenos Aires ddydd Sul nesaf. Rhwng ei hymweliadau â Chapel Bethel, Ysgol yr Hendre, Amgueddfa’r Gaiman, yr Ysgol Feithrin ac Ysgol Camwy, daeth hi am de prynhawn gyda'r athrawesau Cymraeg i Dŷ Camwy - fi, Elliw, Clare a Sara. Er mai ‘paned o de a phlât o bice bach’ oedd yr archeb, paratôdd Elliw bwdin bara a finnau’r pice bach a theisen foron. Diolch i Irma am y rysáit! Taenwyd lliain dros fwrdd yr ystafell flaen a gosodwyd y llestri gorau arno'n soffistigedig reit, yn ogystal â’r danteithion. Cyrhaeddodd y Llysgenhades a llifodd y te wrth i ni sgwrsio am hyn llall ac arall yn hamddenol braf. Taith fer yn unig oedd hon i'r dyffryn, ond roedd hi wrth ei bodd ac yn falch iawn o'r cyfle i ymweld â'r gymuned Gymraeg cyn iddi adael gan fynegi pwysigrwydd y cysylltiadau rhyngddi hi a Phrydain. Dim ond am ryw awr fu hi gyda ni cyn cael ei thywys yn ôl i Drelew. Bwytaodd hi ddwy bice, ond gystyngodd eu nifer a diflannodd y ddwy deisen arall yn raddol wrth i'r te parti barhau. Tybed pryd fydd y lliain bwrdd a'r llestri'n cael eu defnyddio nesaf...

Diwrnod Rhyngwladol Twm Siôn Cati

Eleni yw'r trydedd flwyddyn i Ddiwrnod Rhyngwladol Twm Siôn Cati gael ei ddathlu, a'r trydydd tro i ddisgyblion Ysgol yr Hendre siarad gyda phlant Ysgol Gynradd Tregaron dros Skype. Trefnais y digwyddiad ac ymunais â Sara a blynyddoedd 5 a 6 yr Hendre wrth iddyn nhw sgwrsio gyda'r plant yng Nghymru gan rannu profiadau am eu diwrnod. Roedd plant Tregaron wedi gwneud taith gerdded tair milltir o amgylch y dref y bore hwnnw (cymerais ran yn y daith gerdded wrth ffilmio eitem arni ddwy flynedd yn ôl), a phlant yr Hendre wedi darllen stori am hanes Twm Siôn Cati a llunio proffil ar ei gyfer. Er gwaetha'r trafferthion technegol, llwyddodd y plant i gynnal sgwrs ddifyr am ryw hanner awr gan sicrhau cysylltiad llwyddiannus arall rhwng y ddwy ysgol.

Diwrnod yr Amgueddfeydd

Roedd y 18fed o Fai yn Ddiwrnod yr Amgueddfeydd a derbyniais alwad ffôn ychydig ddiwrnodau ynghynt yn fy ngwahodd i ymuno ag Amgueddfa'r Gaiman mewn digwyddiad arbennig roedden nhw'n mynd i'w gynnal i nodi'r achlysur. Felly ar fore'r 18fed paratois does pice'r maen (tamaid bach fel Blue Peter) a'u torri'n gylchoedd bach yn barod i'w pobi ar faen oedd wedi bod yn cynhesu ar ffwrn hynafol yn yr amgueddfa ers teirawr. Felly gwisgais i ffedog â'r Ddraig Goch arni (diolch Elliw) a Tegai ei ffedog wen hithau, yn barod i bobi! Roedd mynediad i'r amgueddfa am ddim a'r sawl a ddaeth yn cael eu croesawu gan wynt cartrefol y pice, ac wrth gwrs yn cael cynnig i'w blasu. Paratowyd arddangosfa o agarraderas ('potholders') a wnaed gan wragedd lleol hefyd, gyda rhyw ugain ohonyn nhw'n hongian yn lliwgar ar y waliau. A bod yn onest, rhyw hanner dwsin o bobl ddaeth i'r amgueddfa yn ystod yr awr y buon ni wrthi'n pobi, ac yn eu plith y wraig sy'n tynnu lluniau ar gyfer y papur lleol! Credai pob un fod y syniad yn un da, gan fwynhau'r pice bach. Dosbarthwyd copïau o'r rysáit hefyd er mwyn iddyn nhw allu rhoi cynnig ar eu gwneud eu hunain. Anfonwyd llun a phwt bach am y digwyddiad at rywun pwysig yn Buenos Aires, ac mae'n debyg i'r digwyddiad gael derbyniad da!

Porth Madryn

Yn syth bin ar ôl i fi ddiosg fy ffedog, ges i a fy mhac lifft i orsaf fysiau Trelew lle’r o’n i’n dal y bws i Borth Madryn. Lorena yw’r unig athrawes Gymraeg ym Madryn, ac mae hi’n cynnal dau ddosbarth ar nos Wener; dau sy’n mynychu’r cwrs WLPAN (y naill newydd ddechrau a’r llall yn dysgu ers blwyddyn) a thair yn yr Uwch. Dwi’n mynd yno’n achlysurol i gynnal gweithgareddau Cymraeg gyda’r sawl sy’n mynychu’r dosbarthiadau ac i unrhyw siaradwr Cymraeg sydd eisiau cyfle i ymarfer. Pan gyrhaeddon ni Dŷ Toschke (cartref y dosbarthiadau Cymraeg a Chymdeithas Gymreig Porth Madryn) roedd ’na wynt hyfryd yn dod o’r gegin gan fod Betty wrthi’n pobi sgons, ac roedd y bwrdd wedi cael ei osod yn daclus a chroesawgar ar gyfer te. Teimlwn fel llysgenhades! Felly cyn gwneud unrhyw beth arall cawson ni baned, bara menyn a jam (y tro cyntaf i fi flasu jam grawnwin) a sgons wrth sgwrsio’n hamddenol braf – am fwyd a choginio yn bennaf! Roedd hi'n braf eu clywed yn siarad gyda'i gilydd, ac ambell un roeddwn i wedi cwrdd â nhw y llynedd yn siarad gyda chymaint mwy o hyder a rhwyddineb eleni. Ar ôl i bawb gyrraedd, wyth ohonom, dechreuon ni ar y gweithgareddau. Y peth cyntaf oedd i bawb gyflwyno’u hunain ond ro’n i wedi dosbarthu darnau o bapur gydag ansoddair gwahanol ar bob un. Roedd yn rhaid i’r gweddill ddyfalu pa ansoddair oedd yn cael ei gyfleu, a diddorol oedd gweld dehongliadau o ‘crac’, ‘oer’ ac ‘araf’!

Roedd y te yn dal i lifo a'r gwynt yn chwythu'n gryf y tu allan wrth i ni ddarllen Clecs Camwy a gwneud gweithgareddau yn seiliedig ar y darnau hynny, cyn i ni setlo i wylio rhifyn cyntaf y rhaglen 'Cof Patagonia' - diolch i S4C am y dvd. Canolbwyntiai'r rhifyn hwn ar flynyddoedd cynnar y Wladfa ac mae'r gyfres gyfan yn cael ei chyfleu trwy luniau a chyfweliadau. Roeddwn i wedi'i gwylio ymlaen llaw, ond roedd hi'n brofiad gwahanol ei gwylio gyda rhai o ddisgynyddion y bobl oedd yn yr hen luniau, wrth iddyn nhw bwyntio at wahanol bobl gan ddatgan 'fy hen daid', neu 'fy hen fodryb', a chafodd un llun ei dynnu o briodas hen fam-gu a thad-cu un ohonyn nhw! Roeddwn i wedi paratoi rhyw hanner dwsin o gwestiynau iddyn nhw eu hateb ar ôl gwylio'r rhaglen, a chafwyd trafodaeth fer ond difyr ar ei chynnwys cyn i ni fentro allan i wynt y nos. Es i a Lorena allan am swper i fwyty lle'r oedd tîm pêl-droed Madryn yn swpera - y diwrnod canlynol enillon nhw o gôl i ddim yn erbyn River Plate, sef un o brif dimau'r Ariannin!

Cymanfa Ganu Glan Alaw
Doedd dychwelyd i'r Gaiman ddim yn weithred rhwydd y bore canlynol. Cyrhaeddai'r bws o Fadryn bum munud ar ôl i'r bws adael Trelew, felly rhaid oedd aros deugain munud am y nesaf, ac ar ôl gollwng ambell deithiwr ar hyd y ffordd gwrthododd y bws ailddechrau rhyw bum munud y tu allan i'r Gaiman. Diolch byth, daeth bws arall i'n cludo ymhen ugain munud gan droi taith awr a hanner yn daith deiawr! Ond cyrhaeddais i Dŷ Camwy yn ddiogel. Rhyw awr a hanner yn ddiweddarach bant â ni i Gapel Glan Alaw lle’r oedd Cymanfa Ganu arbennig yn cael ei chynnal. Ar 15 Mai roedd y capel yn dathlu 125, a bydd rhywfaint o’i hanes yn y rhifyn nesaf o Clecs Camwy! Hwn yw’r lleiaf o’r capeli Cymreig ac afraid dweud ei fod yn orlawn gyda rhai yn sefyll wrth y drws a hyd yn oed y tu allan wrth i’r canu ddechrau. Cyfuniad o’r Gymraeg a’r Sbaeneg oedd yr emynau eto,

a phob un yn cael eu cyflwyno’n ddwyieithog. Ac roedd y canu yn drawiadol fendigedig! Ond Sbaeneg oedd rhan helaetha’r gwasanaeth gyda neges y Parch. Carlos Ruiz yn sôn am bwysigrwydd yr addoldy fel lle i lawenhau, i gydgyfarfod ac i addoli. Rhannodd ambell un hanesion eu teulu a phrofiadau personol o fynychu Capel Glan Alaw, a chyflwynodd Cymdeithas Dewi Sant blac i’r capel i nodi'r achlysur arbennig a ddadorchuddiwyd yn ystod y gymanfa. Oherwydd y doreth o eitemau parodd y gymanfa ddwy awr, a doedd fy newis i o ddarlleniad Cymraeg ddim yn help! Darllenais Effesiaid 2:1-23 gan mai ‘heddwch yng Nghrist’ yw thema’r cymanfaoedd eleni. Roedd hi’n fraint cael rhannu gair Duw gyda’r dorf os oedden nhw’n ei ddeall ai peidio. Ar ôl canu’r emyn olaf, ‘Calon Lân’, darparwyd te ar dir y capel gan nad oes yno festri. Ond fe adawon ni cyn hyn achos...

Noson Gyri

Mae pobl wedi bod yn gofyn i fi pryd fydd Nosn Gyri yn cael ei chynnal ers yr un diwethaf fis Ebrill 2011 ac o'r diwedd, fis Mai 2012 daeth diwedd ar yr holi! Y tro hwn cynigion ni wers ar sut i goginio cyri ychydig oriau cyn y digwyddiad ei hun, ac roedd rhyw hanner dwsin ohonon ni yng nghegin Plas-y-Coed yn paratoi cyri cyw iâr, bara naan a phwdinau gyda'n gilydd. Roedd tri chyri - cyw iâr, cig eidion a phwmpen - llond y lle o reis, bara naan a gwahanol fathau o gatwad yn barod erbyn i ryw hanner cant o blant ac oedolion gyrraedd! Diolch byth, roedd digon o fwyd i bawb (ac ail blataid i rai) felly doedd dim angen rhedeg i'r siop drwy'r drws cefn fel y llynedd. Ac o, roedd y bwyd yn flasus dros ben! Diolch i Ana ac Esyllt. Ar ôl clirio'r platiau gwag daeth y pwdin, sef swis rôl gyda dewis o jam llaeth neu hufen a mefus i'r sawl oedd wedi cadw lle ar ôl y wledd! Ac wrth gnoi'r pwdin rhannwyd yn dimau i gnoi cil dros gwestiynau roedd Elliw wedi'u paratoi ar gyfer y Cwis Bwyd. Roedd y cwis yn un addysgiadol dros ben - pwy wyddai mai'r afon farch (hipopotomws) oedd cynhwysyn y cawl cyntaf, fod angen deuddeg gwenynen i gynhyrchu llwy de o fêl, a bod gwartheg yn bwyta am wyth awr y dydd? 'Blodyn' oedd y tîm buddugol, a'r aelodau yn ennill cryno ddisg Cymraeg yr un. Aeth y noson yn ei blaen i gyfeiliant Billy a'i gitâr, ac ymunodd pawb i ganu amryw ganeuon traddodiadol Cymraeg ac Archentaidd - 'Milgi Milgi', 'Moliannwn', 'Y Mochyn Du', a 'Las Golondrinas' i enwi ond ychydig. Roedd yr awyrgylch a'r mwynhad yn wefreiddiol, a'r gân i gloi'r noson oedd 'Hen Wlad Fy Nhadau, wrth gwrs. Diolch i bawb am eu cefnogaeth a'u cyfraniadau. Mae ambell un wedi dechrau holi am Noson Gyri nesaf yn barod!

Oedfa Gymraeg
Ar bedwerydd Sul y mis mae Capel y Tabernacl Trelew a Chapel Bethel y Gaiman yn cynnal oedfaon Cymraeg - y naill yn y bore a'r llall yn y prynhawn. Mae Dyffryn Camwy wedi cael ei bendithio gan waith diflino sawl pregethwr o Gymru dros y blynyddoedd, ond does neb wedi bod yma ers Awst 2010. Felly cefais i wahoddiad i gynnal yr oedfaon cyfrwng Cymraeg y llynedd, a phrofais i wir fendith dro ar ôl tro wrth rannu gair Duw gydag aelodau'r ddau gapel. Does dim pregethwr wedi dod eleni chwaith, a derbyniais y gwahoddiad yn llawen unwaith eto. Ond mae pedwerydd Sul mis Mai yn ystod penwythnos hir a bydda i ar fy ngwyliau yn yr Andes, felly cynhaliwyd oedfa Gymraeg Capel Bethel am 5 o'r gloch ar brynhawn y trydydd Sul. Er gwaetha'r oerfel y tu allan roedd rhyw ddeunaw ohonom ni yn y Capel, sy'n anarferol o uchel a bod yn deg. Hebreaid 12:1-13 oedd testun y gwasanaeth, gan ganolbwyntio ar adnodau 1-2 wrth roi pwyslais ar gadw ein golwg ar Iesu ac ar annog ein gilydd wrth i ni redeg y ras. Yn ôl ein harfer, aeth chwech ohonom ni wragedd am baned a sgwrs i Siop Bara ar ôl yr oedfa yn dechrau wythnos arall.

Felly i'r sawl sy'n meddwl mai'r 'mañana mañana' sy'n llwyodraethu yn y Wladfa, dwi'n gobeithio fod y cofnod hwn yn profi i'r gwrthwyneb!

Anifeiliaid, Bwyta, Cyflenwi, Chwarae, Diolch...

Dwi nôl ym Mhatagonia ers dros fis bellach, a dyma hanes ambell beth dwi wedi bod yn ei wneud yn ddiweddar...

Cyflenwi

Dwi wedi bod yn gwisgo capan yr athrawes gyflenwi yn ddiweddar. Yn ystod fy wythnos gyntaf gymerais i ddosbarth Pellach gyda chriw arddegau Ysgol Camwy, lle cafodd pob un ohonom funud i siarad am ein gwyliau haf (neu aeaf yn fy achos i) cyn i bawb arall eu holi am y gwyliau. Treuliodd pob un ohonyn nhw amser ar y traeth, a gofynnwyd i fi, ‘Buest ti ar y traeth?’ Esboniais nad yw torheulo ar draeth Aberystwyth ganol mis Ionawr yn syniad call! Mae Ana newydd ddychwelyd ar ôl treulio tair wythnos yng Nghymru, a chyflenwais dau o’i dosbarthiadau. Ffrindiau i fi sy’n mynychu’r cwrs Uwch yn Nhrelew, felly dreulion ni’r rhan fwyaf o’r amser yn ‘ymarfer ein Cymraeg’ drwy sgwrsio dros bice’r maen a mate cyn troi at y gwaith roedd Ana wedi’i adael i ni. Un weithgaredd oedd eu bod nhw’n dewis cwestiynau gosod i’w gofyn i fi o restr – ‘Oes diddordebau gyda ti?’, ‘Beth wyt ti’n meddwl o’r teulu brenhinol?’, ‘Beth wyt ti’n meddwl o operâu sebon?’ Dwi'n falch mod i'n colli dathliadau'r Jiwbili. Dwi´n gweld eisiau Pobol y Cwm. Mae´r IPPI yn Nhrelew yn goleg sy´n hyfforddi athrawon Saesneg, ac yn rhan o´u cwrs mae´n rhaid i´r myfyrwyr ddysgu iaith arall – Cymraeg. Maen nhw'n ddechreuwyr pur oedd ond wedi cael tair gwers cyn i fi gwrdd â nhw, ond roedden nhw´n frwd iawn. Treulion ni dipyn o amser yn adolygu cyflwyno ein hunain a´r gwahanol gyfarchion cyn mynd ati i ddysgu ´Dwi eisiau´ ac ´Maen nhw eisiau´. Dwi erioed wedi rhoi gwers WLPAN o´r blaen, felly roedd cynnal dosbarth am ddwy awr yn dipyn o her. Ond fe ddaethon ni drwyddi gyda´n gilydd trwy chwarae gêmau, drilio, sgwrsio a chwerthin - a´r cyfan dros sawl rownd o fate, wrth gwrs!

Mae dwy athrawes i bob dosbarth yn Ysgol Feithrin y Gaiman, ac mae un o’r rhai sy’n dysgu Dosbarth Gwyrdd yn gwneud deufis o brofiad gwaith ar hyn o bryd. Felly dwi’n cymryd y dosbarth hwnnw (3-5 oed) am yr awr a hanner cyntaf bob dydd Mercher ac Iau nes bod yr athrawes arall yn cyrraedd o Ysgol Bryn Gwyn. Dwi heb fod i ddechrau’r Meithrin o’r blaen, a dyma drefn yr awr a hanner cyntaf... Wrth i’r plant gyrraedd maen nhw’n cael cyfle i chwarae’n rhydd am dri chwarter awr, felly gemau bwrdd, jig-so, lliwio, ac ry’n ni hefyd yn canu weithiau. Am 2.30 mae’r ddau ddosbarth hynaf yn ffurfio trên er mwyn mynd allan i’r iard yn daclus i godi’r faner – mae hyn yn feunyddiol orfodol ym mhob ysgol yn yr Ariannin, dan ganu ‘Cân y Faner’. Dwi’n cael gwefr o wrando ar y plant 2-5 oed yn canu ‘Hen Wlad Fy Nhadau’ wedyn hefyd! Ac am yr 20 munud nesaf mae plant Dosbarth Gwyrdd yn cael ‘chwarae allan’, fel maen nhw’n hoffi dweud, nes i Cinthia gyrraedd. Dwi’n ymuno â nhw yn y chwarae, wrth gwrs, er mai cynnig help llaw i rai ar y llithren uchel dwi’n ei wneud gan amlaf! Ar ôl chwarae allan ar ddydd Iau dwi’n mynd o un dosbarth i’r llall yn darllen stori. ´Smot´, 'Lliwiau'r Gath' ac ‘Y Teigr Bach Unig’ oedd llyfrau'r wythnos diwethaf i gydfynd â´r thema Anifeiliaid. Ac aeth Dosbarth Gwyrdd ar drip ysgol i Sw Rawson, a ches i fynd gyda nhw!

A bod yn onest, dwi ddim yn credu mai 'sw' fydden i'n galw'r lle. Roedd yn debycach i Anifeilfa Borth gyda'i amrywiaeth randym o anifeiliaid - mwnci, arth, condoriaid, moch cwta, ffesantod, pain, ceffyl, gwanacos, llwynogod, geifr, ceirw, piwmas, moch, dyfrgi, a theigr oedd yn cysgu allan o'r golwg! Doedd dim llawer o le ganddyn nhw i ymestyn eu coesau, adenydd neu gynffonnau a dweud y gwir, ond roedd y plant wrth eu bodd yn gweld y gwahanol anifeiliaid! Cawson ni bicnic gyda'n gilydd a chyfle i chwarae yn y parc cyn dychwelyd i'r Gaiman ar y bws.

Noson yn Neuadd Dewi Sant

Y noson honno cynhaliwyd noson arbennig yn Neuadd Dewi Sant Trelew. Roedd hi'n gyfuniad o'r llon a'r lleddf - llon wrth i ni groesawu Sara yn athrawes newydd Ysgol yr Hendre, a'r lleddf gan ein bod ni'n ffarwelio â Pedr sydd wedi bod yn dysgu yn yr ysgol ers mis Chwefror. Roedd y neuadd yn llawn hyd yr ymylon, ac i ddechrau hwyl a miri'r noson arweiniodd Pedr bawb ar gân, 'Calon Lân' a 'Sosban Fach'. Wedyn ymunodd pobl o bob oed mewn twmpath, oedd yn ddigon o ddawnsio i godi chwant bwyd. A diolch byth fod pawb wedi dod â chyfraniadau, ac roedd y byrddau'n gwegian dan bwysau empanadas, pitsas, brechdanau, a chreision. Mae dewis empanadas yn anodd gyda'r gwahanol lenwadau posib, ac mae'n amhosib gwybod pa lenwad sy'n cuddio tu fewn i'r toes heb eu trio. Felly dyna fy esgus i am fwyta pedwar! Roedd hi'n ben blwydd ar Elliw, felly ymddangosodd gacen wrth i ni ganu 'Pen Blwydd Llawen' iddi, a dosbarthwyd gwahanol gacennau wrth i'r twmpath barhau. Does gen i ddim esgus am yr holl gacennau fwyteais i! Trodd y gersdoriaeth werin yn cumbia gyda'r sawl oedd yn weddill ddawnsio wrth i ni glirio a glanhau. A pharhau wnaeth y gerddoriaeth gydag ymweliad â chlwb carioci i ddathlu pen blwydd Elliw - a do, cododd y Cymraesau i ganu! Mae'n drueni nad o'n i'n gallu canu yn Sbaeneg (neu'n Gymraeg) fel pawb arall. 'Don't stop me now' oedd ein cân ni...

Pen Blwydd Hapus Dad!

Roedd fy annwyl dad yn dathlu pen blwydd go arbennig yr wythnos diwethaf, a gan na allwn i ymuno yn y dathliadau gyda'r teulu gwnes i gais arbennig am gyfarchion iddo ar raglen radio Tegai a Luned. Cytunwyd, ond yn fwy na hynny, ges i ddewis cân a mynd gyda nhw i'r orsaf radio! Dwi'n credu mai hwn oedd y pedwerydd, os nad pumed tro i fi fod yn Radio Chubut a gyrhaeddon ni yno gydag ond rhyw chwe munud cyn i'r rhaglen gael ei darlledu'n fyw. Yn ôl yr arfer dechreuwyd gyda'r 'fallicimientos' (marwolaethau) a chwarae ambell gân, wedyn daeth y cumpeaños. Roedd sawl cyfarchiad pen blwydd, a chyn rhoi'r ddau olaf esboniwyd nad y'n nhw'n dymuno 'pen blwydd hapus' i bobl sy'n iau nag 80 oed fel arfer ond eu bod nhw'n gwneud eithriad y diwrnod hwnnw! Felly dymunwyd 'Pen Blwydd Hapus Iawn' i Elliw yn gyntaf, a wedyn Elgan Philip Davies - 'el papa de Lois Dafydd!' Dyna oedd fy nghiw i ddod ar y meic a chyfarch Dad cyn iddyn nhw chwarae 'Dinas Dinlle', gan fod Dad yn aelod o Hergest. Rhaglen gerddoriaeth Gymraeg yw hi gyda chaneuon gwerin neu gorawl yn cael eu chwarae gan amlaf, felly roedd chwarae cân roc a phop yn fentrus. Ond bu Luned wrthi'n symud ei breichiau a Tegai'n tapio'i throed ar y llawr - 'Doedd o ddim yn ffôl!' Felly Pen Blwydd Hapus Iawn Dad! X

Diolchgarwch

Mae'r tymor diolchgarwch yn parhau yma yn Nyffryn Camwy. Ar y 6ed o Fai cynhaliwyd oedfa yng Nghapel Bryn Crwn ac ar y 13eg yng Nghapel Bethlehem Treorci. Cenais i gyda chriw o bobl ifanc yng Nghapel Treorci, sef yr unig gapel sy'n darparu te ar ôl pob oedfa! 'Mae fel Gŵyl y Glaniad' oedd ymateb un wraig i'r wledd o de, brechdanau a chacennau oedd wedi cael eu gosod ar y bwrdd!

Helfa Drysor

Bythefnos yn ôl gofynnodd blant dosbarth ieuengaf yr ôl-feithrin am helfa drysor yn y fan a'r lle, gudag ond pum munud o'r wers yn weddill! Felly addewais baratoi un erbyn y tro nesaf. Does dim llawer o sgôp ar dir Ysgol Camwy na Thŷ Camwy i greu helfa ddiddorol, felly roedd meddwl am leoliadau a chlowiau yn anodd. Ond dwi'n falch fod y ddwy a ddaeth wedi mwynhau rhedeg o un lle i'r llall i ddod o hyd i'r cliwiau - a chael rhwber y ddraig goch yn drysor! Wnaethon nhw fwynhau cymaint nes iddyn nhw ofyn am un arall erbyn y wers nesaf. Tybed a fyddan nhw'n sylwi pe bawn i'n defnyddio'r un cliwiau...







Gwener Gwenu

Mae Cymraeg yn bwnc gorfodol ar gyfer tair blynedd cyntaf ysgolion uwchradd Camwy ac Aliwén, gyda'r naill wedi'i lleoli yng nghanol y Gaiman a'r llall ar ei chyrion. Penderfynodd athrawes Gymraeg y ddwy ysgol, Caren Jones, ddod â dosbarth cynta'r ddwy ysgol at ei gilydd ar gyfer prynhawn o weithgareddau cyfrwng Cymraeg o'r enw 'Gwener Gwenu'. Felly am 1.50 brynhawn Gwener yr 11eg o Fai esgynnais y bws gyda 35 o ddisgyblion Camwy a mynd i Ganolfan Arturo Roberts lle'r oedd tua'r un nifer o ddisgyblion Aliwén yn ein disgwyl! Dwi'n siŵr fod yr un perh yn wir ym mhob pentref, tref neu ddinas lle mae mwy nag un ysgol, fod 'na ryw elyniaeth rhyngddyn nhw, ac mae'r un peth yn wir am y ddwy ysgol hon. Felly yn ogystal ag annog y plant i ddefnyddio'r hyn o Gymraeg maen nhw wedi'i ddysgu dros y deufis diwethaf, roedd y prynhhawn hefyd yn gyfle i geisio meithhrin perthynas rhwng y ddwy ysgol. Ond wrth i bawb eistedd ar lawr y neuadd, ffurfiodd afon lydan rhyngddyn nhw, a thipyn o gamp oedd ceisio adeiladu pont drosti! Canu oedd y weithgaredd gyntaf, ac ar ôl i bawb ddysgu'r geiriau canon ni 'Pnawn da! Pnawn da! Sut wyt ti? Sut wyt ti? Da iawn, diolch. Da iawn, diolch. Sut wyt ti? Sut wyt ti?' ar dôn gron. Wedyn ffurfiwyd y Cylch Siarad, sef dau gylch yn wynebu ei gilydd mewn parau a phawb yn dilyn sgerbwd o sgwrs oedd wedi cael ei rhoi ar bapur cyn rhannu´n bedwar grŵp ar gyfer y gêmau. Gan ei bod hi mor oer a gwyntog, cynhaliwyd y gêmau i gyd dan do - dwy gêm rifau, un gêm fwyd, a gêm liwiau. Fi a´r parasiwt oedd yn gyfrifol am y gêm liwiau, felly ro´dd pob grŵp yn dechrau trwy ddysgu´r lliwiau - coch, glas, melyn, gwyrdd - cyn chwarae´r gêm gyfnewid. Byddai pawb yn codi´r parasiwt gyda´i gilydd a finnau´n gweiddi lliw, a´r sawl oedd ar y lliw hwnnw´n rhedeg o dan y parasiwt i gyfnewid lle. Bois bach am sŵn, ac ar ôl ei chwarae gyda phedwar grŵp am 10 munud yr un afraid dweud nad oedd gen i lais nag egni ar ôl!

Rhannwyd yn ddau grŵp i ddod â´r prynhawn i´w therfyn, a thra roedd un yn llenwi holiadur werthuso roedd y llall yn dawnsio gwerin. Wel sôn am strach - doedd y merched ddim eisiau dawnsio gyda´r bechgyn, a doedd y bechgyn ddim eisiau dawnsio gyda´r merched! A bod yn deg, pan o´n i´n mynd i Langrannog yn ddeuddeg oed do´n i ddim eisiau dawnsio gyda´r bechgyn chwaith! Cafodd bawb alfajor i´w fwyta wrth adael y ganolfan, a dwi´n credu fod pawb yn gwenu wrth esgyn y bws am adref.

Clecs Camwy
Mae rhifyn Ebrill Clecs Camwy bellach wedi´i hargraffu ac yn cael ei dosbarthu. Ac wrth gwrs, mae ar gael i´w ddarllen ar wefan Menter Patagonia: www.menterpatagonia.org

Cropian y Capeli, ac Anturiaethau Eraill

Roedd y penwythnos diwethaf yn ‘fin de semana larga’, sef penwythnos hir gan fod y dydd Llun a’r dydd Mawrth yn ddiwrnodau o wyliau. A dyma pam...

Ar y 30ain o Ebrill mae Chubut gyfan yn cofio’r ‘Plebiscito’, sy’n nodi digwyddiad pwysig yn hanes yr Ariannin gyfan, mewn gwirionedd. Ar drothwy´r 20fed ganrif, roedd anghydweld ynglŷn â lle’r oedd y ffin rhwng yr Ariannin a Chile. Honnai rhai y câi’r gwledydd eu diffinio yn ôl rhediad mynyddoedd yr Andes tra mynnai eraill mai llif yr afon oedd y ffin. Byddai’r penderfyniad yn effeithio ar ddyfodol cymunedau Cymreig yr Andes, gydag un yn cadw´r cymunedau yn yr Ariannin a´r llall yn golygu eu bod bellach yn rhan o Chile. Ar 30 Ebrill 1902, pleidleisiodd y bobl leol (sef y Cymry) o blaid aros yn yr Ariannin. Felly ar y 30ain o Ebrill bob blwyddyn mae acto yn cael ei gynnal yn Nhrevelin i gofio’r digwyddiad hanesyddol hwn, gan ddiolch i’r Cymry mai Archentwyr ydyn nhw o hyd. Ac mae gweddill y dalaith yn mwynhau diwrnod o wyliau. Enw arall ar y 1af o Fai yw Diwrnod y Gweithiwr, sy’n golygu fod gweithwyr yr Ariannin yn cael diwrnod o wyliau. Roedden ni’n bwriadu treulio’r gwyliau yma yn yr Andes, ond yn anffodus golygodd salwch nad oedd unrhyw siâp arnom ni i deithio ar hyd y paith. Felly arhoson ni yn y dyffryn, ac ar ôl deuddydd o orffwyso yn YsbyTŷ Camwy, cawson ni gwpl o ddiwrnodau i’w cofio hefyd...

Fel y nodais yn y blog diwethaf, mae 16 o ‘gapeli Cymreig’ yn y dyffryn a dwi’n credu mod i wedi bod i dri ar ddeg ohonyn nhw hyd yn hyn. Fuon ni´n ´Cropian y Capeli´ brynhawn Llun er mwyn ychwanegu dau arall at y rhestr, sef Capel Ebeneser a Chapel Bethel Tir Halen. Ond cyn hynny aethon ni i Fethel y Gaiman am snŵp gan fod criw ffilmio yn addurno’r festri ar gyfer un olygfa! Maen nhw wrthi’n ffilmio cyfres deledu yn seiliedig ar hanes John Daniel Evans, sef un o’r rifleros a sefydlodd Gwm Hyfryd yn yr Andes. Roedd y criw wrthi’n trawsnewid y festri yn lleoliad parti a gynhaliwyd yn Rawson i groesawu’r rifleros yn ôl o’u hantur yn 1886, felly roedd yno faneri Cymru, ac addurniadau coch, gwyn, a gwyrdd. Cawson ni gyfle i holi un gweithiwr oedd yn ffan mawr iawn o Gorky’s Zygotic Mynci, ond ar ôl treulio mis hir (ac un mis i fynd) ar y gyfres hon doedd e ddim yn rhy hoff o unrhyw beth arall sydd ag unrhyw gysylltiad â Chymru a braidd yn ddifrïol o´r Gymraeg wrth ei chymharu â´r hieroglyff – a doedd e ddim yn rhy swil i ddatgan hynny. Wel do’n ni ddim yn rhy hapus o glywed hynny a dweud y lleiaf, a bant â ni!

Mae ffermydd y dyffryn wedi cael eu rhannu’n sgwariau mawr, gyda ffyrdd caregog yn rhedeg rhyngddyn nhw. Felly mewn ardal eang a gwledig fel Tir Halen mae’r corneli i gyd yn edrych yn hynod o debyg – a doeddwn ni ddim yn gwybod ar ba gornel safai Capel Ebeneser! Ond daethon ni o hyd i Gapel Bethel yn ddidrafferth, er bod hwn hefyd ar ei ben ei hun y tu ôl i goed ar gornel pellennig. Er bod mwyafrif y capeli mewn lleoliadau diarffordd, mae ganddyn nhw osgo mor urddasol a chadarn sy´n ennyn parch ac edmygedd wrth i chi agosáu atyn nhw. O’r fan hon aethon ni i fynwent Tir Halen, sy wirioneddol yn bell o bob man. Yn ôl y sôn, dywedodd un dyn nad oedd e am gael ei gladdu ym Mynwent Tir Halen rhag ofn na fyddai’n gallu clywed y corn olaf! Dyw’r fynwent ddim yn fawr iawn, ac roedd yno feddi Cymraeg, Sbaeneg a Saenseg– mae’n debyg fod un garreg fedd Gymraeg yn denu ymwelwyr, sef un Jeremiah Jeffries (os dwi´n cofio´r enw´n iawn!) gafodd ei daro gan fellten pan oedd wrth ei waith yn trin y tir.

Amgueddfa Tir Halen oedd ein stop nesaf, sy’n un ystafell fawr yn llawn hanes y Cymry ym Mhatagonia. Eu ffordd o fyw, addysg, Cristnogaeth, diwylliant, gwisgoedd a gwaith, ac mae yno bob math o bethau sydd wedi cael eu rhoi i’r amgueddfa gan wahanol bobl, yn bennaf oll pobl o ardal Tir Halen - celfi (popty, gwely, cadeiriau, cypyrddau), offer cegin a llestri, peiriannau gwnïo, llyfrau, mapiau, a lluniau, ymysg nifer o bethau eraill. Mae’n lle diddorol dros ben, sy’n dangos cymaint mae nifer o drigolion yn ymfalchïo yn eu hunaniaeth Gymreig sydd mor gyfoethog.

Wrth i ni droi’n ôl am y Gaiman rhoddon ni un cynnig arall ar Gapel Ebeneser, gan gyrraedd y cornel cywir y tro hwn! Fyddwn i fyth wedi dod o hyd iddo y tu ôl i’r coed, ac edrychai fel tŷ ar droi’n adfail gyda phentwr o friciau ac offer y tu allan. Ond y rheswm dros hyn yw fod Capel Ebeneser yn cael ei atgyweirio ar hyn o bryd. A gan nad oes drysau i’r adeilad ar hyn o bryd, mewn â ni. Dim ond y festri oroesodd llifogydd 1899, a dyna fu´r addoldy ers hynny. Mae rhywfaint rhagor o hanes Capel Ebeneser yn rhifyn Ebrill Clecs Camwy! Mae tipyn i’w wneud cyn i’r gwaith gael ei gwblhau, ac o weld y nenfwd pren crand mae’n argoeli i fod yn adeilad trawiadol.

Bron i flwyddyn yn ôl ffrwydrodd llosgfynydd yng ngogledd Chile a phoeri lludw tua Dyffryn Camwy, a bob hyn a hyn mae’r awyr yn troi’n llwydaidd gan ei gwneud hi’n amhosib gweld amlinelliad y bryniau. A diwrnod ych-a-fi fel ´na fuodd hi ddydd Llun, gyda’r gwynt cynnes yn chwythu’r lludw i bob man. Ond erbyn i ni gyrraedd Capel Glan Alaw roedd yr haul wedi llwyddo i wthio´i fysedd trwy rywfaint o´r lludw, gan agor ffenest fechan ar gyfer yr awyr las. Glan Alaw yw’r capel lleiaf o’r capeli Cymreig, a bydd yn dathlu ei ben blwydd yn 125 ar y 15fed o Fai. Efallai fod rhai ohonoch yn ei adnabod o´r ffilm ´Patagonia´.

Ar y ffordd nôl i’r Gaiman alwon ni yn nhŷ Ieuan ac Irma Williams er mwyn gofyn cwestiwn ynglŷn â rhywbeth, ac arhoson ni yno am bron i ddwy awr yn cloncian, yfed sawl paned o de a bwyta sawl darn o deisen – teisen blât a theisen foron. Que rico! Dwi wedi cael rysáit y deisen foron ac yn edrych ymlaen yn fawr at roi cynnig arni... Ddydd Mawrth daeth Sara, sef athrawes newydd Ysgol yr Hendre i ymweld â’r Gaiman am y tro cyntaf, felly roedd pwysau mawr ar fy ysgwyddau i ac Elliw wrth i ni ei thywys o amgylch y pentref. Ond a hithau’n Ddiwrnod y Gweithiwr, roedd pob gweithiwr ar ei wyliau a phob man ar gau! Felly y bont bren, Afon Camwy, muriau allanol y Tŷ Cyntaf a’r Amgueddfa, a muriau mewnol y twnnel, yr orsaf betrol (yr unig le oedd ar agor) a Thŷ Camwy oedd y rhaglen! Aethon ni hefyd i sbecian ar y criw ffilmio yng Nghapel Bethel unwaith eto, ond sefyllian oedd pawb felly troesom am adref yn barod i´r gweithwyr ddychwelyd i´n gwaith y diwrnod canlynol.