Dad a Gwion ym Mhatagonia

Wel wir mae bron i dri mis ers i fi adael Patagonia yn barod! Ac oes, mae dal ambell hynt a helynt dal i'w cofnodi...

Daeth mis Tachwedd â Dad a Gwion i Batagonia. Ro'n ni yn yr Andes gyda chriw yr Urdd oedd draw ar gyfer yr eisteddfod, felly hedfannodd y ddau i Bariloche lle cawson nhw eu croesawu gen i a cherddorfa o Mendoza (nid fi drefnodd hyn) cyn i ni (heb y gerddorfa) ymlacio am bedair awr ar fws coche cama i Esquel. Dywedais i wrthyn nhw o'r cychwyn cyntaf nad gwyliau fyddai hwn ond ymweliad, a daethon nhw i ddeall hynny yn fuan iawn...



Fore trannoaeth cynhaliwyd oedfa Gymraeg yng Nghapel Bethel Trevelin lle cymerodd rhai o'r criw ran yn darllen emynau ac adnodau, gweddïodd Dad, a rhannais i'r neges yn seiliedig ar Effesiaid 2 yn ogystal ag arwain pawb i ganu 'Haleliw, Haleliw, Haleliw, Haleliwia - Molwn ein Duw'. Aethon ni i sbecian yn Ysgol Gymraeg yr Andes lle'r oedd copi o nofel gyntaf Dad, 'Trwy Goed y Cedyrn', ar un o'r silffoedd! Ar ôl ffarwelio'n emosiynol â chriw yr Urdd aethon ni am ginio mewn bwyty yn Nhrevelin, lle manteisiodd Dad a Gwion ar y cyfle i flasu milanesa am y tro cyntaf. Bois bach, ro'n nhw'n anferth ac yn edrych fel ôl-troed deinosor! Ar ôl treulio'r prynhawn yn crwydro Trevelin aethon ni am swper (er dal yn llawn ar ôl y milanesas cyn-hanesyddol!) o bizza gyda ffrindiau. Roedd Dad yn adnabod Mary ac Alwen Green ers eu cyfnod yng Nghymru rhyw 40 mlynedd yn ôl a hwn oedd y tro cyntaf iddyn nhw gwrdd ers hynny; roedd hi'n braf a diddorol gwrando arnyn nhw'n hel atgofion. Roedd gloddesta'r Sul yn galw am rywfaint o ymarfer corff felly diolch byth mod i wedi trefnu bore yn crwydro parc cenedlaethol Los Alerces at y dydd Llun, a diolch yn fawr i Clare a Victor am ein tywys drwy'r lleoliadau hanesyddol a phrydferth sydd yno ac at fan ar lan yr afon lle cawson ni bicnic oedd yn cynnwys gweddillion ein milanesas o'r diwrnod cynt! Mae'n drueni nad oedd gyda ni fwy o amser i'w dreulio yn yr Andes, ond roedd gwaith yn galw felly ar ôl prynhawn yn Esquel daeth hi'n amser i ni gamu ar y bws tua'r dyffryn.



Roedd hi'n gwawrio wrth i Dad a Gwion gael eu cip cyntaf ar y Gaiman, a gobeithio na chafodd unrhyw un o drigolion Heol Michael D. Jones eu dihuno gan sŵn olwynion y cesys yn rhowlio'r holl ffordd lan i Dŷ Camwy... Y prynhawn hwnnw dechreuodd y gwaith gydag ôl-feithrin yr Hendre yn Nhrelew, ac o hynny allan prin y cawson ni eiliad i ymlacio rhwng y gwaith, ymweliadau a bwyta. Ymunodd y ddau â fi yn y gwahanol ddosbarthiadau oedd yn cynnwys chwarae 'Faint o'r gloch yw hi Mistar Blaidd?' yn yr Hendre, taith gerdded o amgylch y Gaiman gyda'r ôl-feithrin, canu a chwarae yng Nghylch Chwarae Dolavon, a gwrando arna i'n darllen stori yn yr Ysgol Feithrin. Ond ges i saib o'r Clybiau Trafod gan fod Dad wedi cytuno i'w cynnal yn fy lle, chwarae teg. Daeth rhyw ugain o bobl i Dŷ Camwy i wrando arno'n rhannu ei brofiadau ac yn hel atgofion am ei gyfnod yn canu gyda Hergest yn ystod y 1970au, a'r wythnos ganlynol llanwyd siop lyfrau 'Un Amor Diferente' yn y Gaiman pan roddodd sgwrs ddiddorol ar ei yrfa fel awdur nofelau ditectif. Yn ogystal â hyn, cytunodd Dad i ddefnyddio'i brofiad o gynnal Sgwadiau Sgwennu mewn ysgolion yng Nghymru i gynnal gweithdy gyda phlant hynaf Ysgol yr Hendre - roedd hi'n wych eu gweld nhw'n bwrw ati i greu cymeriadau a llunio plot ar gyfer eu straeon. Cafodd y sesiynau hyn ymateb da iawn a diolch i Dad, a Gwion mewn gwirionedd, am gyfrannu at y gwaith yno!







Na phoener, ni threuliodd Dad a Gwion eu holl amser yn gweithio neu yn fy nilyn i wrth i fi weithio. Cawson ni ein tywys i ardal Tir Halen gan Ricardo a Vali ac o amgylch y capeli, Llain Las a'r bont grog gan Luned (a cholli rhan o'r car rywle ar y ffordd!). Roedd y tywydd yn hynod o braf y bore dreulion ni ym Mhorth Madryn gydag ambell forfil yn dod i ddweud 'helo' wrth i ni gerdded ar lan y môr tua'r ogofâu, a chawson ni bicnic bach uwchben y fan honno yn edrych allan dros y môr. Rhaid oedd rhuthro'n ôl i Drelew gan fod Dad a Gwion wedi cael gwahoddiad i gael eu cyfweld ar raglen radio Tegai a Luned cyn i ni fynd am baned yn y Touring a chael snŵp ar ystafell Butch Cassidy. Manteision ni ar un bore rhydd i weld rhagor o anifeiliaid a bywyd gwyllt Patagonia a mynd ar daith i Punta Tombo sy'n enwog am y miliynau o bengwiniaid sy'n dodwy wyau ar y traethau yno. Dwi'n meddwl ein bod ni wedi cyrraedd pan oedd hi'n amser codi i'r pengwiniaid gan fod pennau bach du a gwyn yn codi'n sydyn o dyllau fan hyn a fan draw, ac wrth i rai sefyll yno fel delwau roedd eraill yn wadlan eu ffordd tua'r môr i ymdrochi. Maen nhw'n greaduriaid bach doniol a diddorol ac er mod i'n hoffi Punta Tombo, unwaith i chi weld rhyw ddwsin o bengwiniaid ry'ch chi wedi'u gweld nhw i gyd! Welon ni estrys, cuis (llygod bach) a gwanacos (fy hoff anifail Patagonaidd) hefyd cyn troi am adref.







Dwi wedi crybwyll bwyd yn barod ac fel mae'r blog yma wedi dangos dros y ddwy flynedd diwethaf, mae gan fwyd le pwysig iawn ym mywyd yr Ariannin a gallwch chi ddim mynd i'r Wladfa heb flasu'r cig, empanadas, hufen-iâ, te Cymreig ac alfajores - gwnaeth Dad a Gwion (a fi) ddigon o hynny yn ystod y deg diwrnod dreulion nhw yno. Cawson nhw wahoddiad i wledda gyda chriw y Bwthyn (yn ôl Gwion, cafodd e'r daten orau erioed yno!) aeth criw mawr ohonom i fwyta yng Ngwalia Lân, cawson ni de blasus dros ben ar fferm hyfryd ffrindiau, a pharatôdd Gwion a fi sawl batsh o empanadas cig eidion. Que riquissimo! Efallai mai isafbwynt yr ymweliad oedd gwylio Cymru yn colli yn erbyn yr Ariannin yng ngemau Hydref y tîm rygbi, a ninnau'n dal y bws yn ôl i'r Gaiman yn ein crysau cochion... Ond dwi'n siŵr mai un o'r uchafbwyntiau i Dad oedd ymweld â stiwdio recordio Hector Ariel, sydd yn ffan mawr o Hergest!







Ro'n i mor hapus i allu croesawu Dad a Gwion i Batagonia ac i Dŷ Camwy, ac wrth fy modd yn treulio amser gyda nhw yno! Roedd yn gyfle iddyn nhw brofi'r bywyd fues i'n ei fyw am ddwy flynedd a chwrdd â phobl a llefydd maen nhw wedi clywed cymaint amdanyn nhw gan dderbyn un croeso a mwynhad dwi wedi'u cael, a dwi'n ddiolchgar i bawb am hynny. Er y byddwn ni'n eu gweld nhw ychydig wythnosau'n ddiweddarach, ro'n i dan deimlad yn ffarwelio â nhw yn y terminal yn Nhrelew. Pan ofynnais i Gwion beth oedd uchafbwynt ei ymweliad â Phatagonia, ei ateb ysgafn oedd 'y gath llygaid croes!' Oes, mae 'na gath sydd â llygaid croes i'w gweld ar Heol Michael D. Jones ac mae hi'n werth ei gweld, ond dywedodd ef a Dad yn ddidwyll eu bod nhw wedi cael amser bythgofiadwy yn y Wladfa ac yr hoffen nhw, fel sawl un arall sy'n ymweld, ddychwelyd yno ryw ddiwrnod.

Eisteddfod y Wladfa 2012

Dwi wedi chwibanu'r gân 'Dwi'n mynd o 'steddfod i 'steddfod' droeon dros y ddwy flynedd diwethaf, sy ddim yn syndod ac ystyried fod un ar ddeg o eisteddfodau wedi cael eu cynnal yn y Wladfa rhwng Mawrth 2011 a Medi 2012. Ac ar benwythnos olaf mis Hydref cynhaliwyd Eisteddfod y Wladfa 2012.

Bu rhai corau'n ymarfer ar ei chyfer ers i fi ddychwelyd fis Ebrill, ond wrth i'r penwythnos mawr agosáu cynyddodd nifer y corau a nifer yr ymarferion. Ro'n i'n aelod o Gôr Cymysg yr Ysgol Gerdd, Côr Merched yr Ysgol Gerdd, Côr Capel Bethel (Cymraeg a Sbaeneg), côr cymysg a ffurfiwyd yn arbennig ar gyfer yr eisteddfod hon, a chôr yr Urdd. Ar ben hynny, ro'n i'n aelod o grŵp dawnsio gwerin yr Ysgol Gerdd, cân actol Trelew, a phenderfynais roi cynnig ar y prif adroddiad. Ro'n i hefyd yn meddwl y buasai'n syniad da ffurfio parti cydadrodd, ond ychydig a wyddwn tan yr ymarfer cyntaf fod cynnig y syniad hwn yn golygu 'mod i hefyd yn fy nghynnig fy hun yn arweinyddes ac yn hyfforddwraig! Dwi'n meddwl mai unwaith erioed dwi wedi cydadrodd cyn hyn, a hynny gyda llys Llywelyn Ysgol Penweddig pan o'n i yn ddeuddeg oed (galla i ddim cofio'r darn na'r canlyniad). Ond chwarae teg, roedd aelodau eraill y parti yn amyneddgar iawn - yn enwedig wrth i fi newid fy meddwl o un ymarfer i'r llall - ac yn cynnig eu syniadau eu hunain hefyd! 'Gwenoliaid' gan T. Gwynn Jones oedd y darn, a chawson ni, 'Gwenoliaid Gaiman', dipyn o hwyl yn ymarfer gyda'n gilydd am ryw hanner awr fan hyn a fan draw rhwng yr holl ymarferion eraill. Er gwaetha'r prysurdeb yma, doedd eleni ddim mor wallgof â'r llynedd.

Wrth gwrs, dim ymarferion a chystadlu yn unig yw Eisteddfod y Wladfa ac ar fore Iau yr ŵyl cynhelir Seremoni Gorsedd y Wladfa. Cefais fy nerbyn yn aelod o'r Orsedd y llynedd felly eleni gorymdeithiais o Gapel Bethel at Gerrig yr Orsedd yn y rheng flaen, ac yn cael ei dilyn gan yr aelodau newydd - pob un ohonom yn ein 'ponchos' yn cael ein harwain gan y 'gauchos Cymreig' yn chwifio'r Ddraig Goch a baner yr Ariannin ar gefn eu ceffylau.

Unwaith i ni gyraedd Cerrig yr Orsedd ymunais â gweddill y Côr Merched ben draw'r cylch yn barod i ganu 'Y Wladfa' yn rhan o'r seremoni. Wel wir, roedd y gwynt yn chwythu'r bore hwnnw a doedd ein 'ponchos' ni ddim yn ddigon trwchus i'n cadw ni'n gynnes yn yr oerfel... Mae'n debyg fod rhywbeth dramatig yn digwydd yn y seremoni bob blwyddyn (roedd Iwan a fi'n rhan o ddigwyddiad anffodus y llynedd), ac eleni torrodd cadair un aelod o'r orsedd - ond prin fod unrhyw un wedi sylwi a chafodd neb niwed, diolch byth. Aeth y seremoni rhagddi'n dda iawn wrth i bedwar aelod newydd ar ddeg gael eu derbyn a'u cyflwyno i Lywydd yr Orsedd yn eu tro, cyn i aelodau o Ysgol Gerdd y Gaiman ddawnsio yn y cylch - druan ohonyn nhw'n sefyll am dros hanner awr yn eu dillad ysgafn - ac i gloi'r cyfan canodd pawb 'Hen Wlad Fy Nhadau'. Afraid dweud ein bod wedi rhuthro i Hen Gapel Bethel i gynhesu gyda chwpanaid o de a thamaid i'w fwyta, a sgwrs!

Y noson ganlynol - 26 Hydref 2012 - agorodd drysau Clwb Racing Trelew i groesawu nifer o eisteddfotwyr, boed yn gystadleuwyr, yn drefnwyr, neu'n ymddiddorwyr, ar gyfer noson o gystadlu. Ond roedd ambell beth arall i'w gwneud o'r llwyfan yn gyntaf. Ces i fraint aruthrol o fawr i draddodi'r weddi agoriadol yn Gymraeg o'r llwyfan, gyda'r Parch. Julio Ross yn rhoi gair o weddi yn Sbaeneg.

Ac yn dilyn hynny daeth y pedwarawd 'Hogia'r Wilber' a Dawnswyr Gwanwyn i'r llwyfan i gyflwyno'r perfformiad agoriadol. Am sioe wych yn cyfuno'r 'Gangam Style' gyda 'Mi welais Jac-y-do' a dawnsio gwerin, a ffrwydrodd y dorf yn eu gwerthfawrogiad a'u mwynhad o'r perfformiad bythgofiadwy hwnnw! Ac felly daeth hi'n amser cystadlu, gydag amryw unawdwyr, corau, adroddwyr a dawnswyr yn ceisio plesio'r beirniaid, yn ogystal â 'Gwenoliaid Gaiman'. Yn anffodus, ni oedd yr unig gystadleuwyr ond cawsom deilyngdod - dywedodd un wraig wrtha i mai dyna'i huchafbwynt hi o'r holl eisteddfod! A'r wobr? Teisen ddu. Trodd fy stumog gan mai ond wythnos oedd ers i fi feirniadau ym Mhencampwriaeth y Deisen Ddu. Aeth gweddill y noson yn dda ac yn drefnus gan orffen cyn hanner nos, yn gyfle i bawb ymlacio a dadflino cyn dychwelyd i'r Racing erbyn 2.00 y prynhawn canlynol.

Dechreuodd y diwrnod hwn gyda'r weddi agoriadol cyn i gystadleuwyr o bob lliw a llun ddod i'r llwyfan yn eu tro. Fues i'n rhedeg ac yn rasio i newid gwisgoedd - sgeirff a chrysau-T y gwahanol gorau, gwisg angel ar gyfer y gân actol, a'r 'poncho' ar gyfer y Cadeirio - ymarfer geiriau a chystadlu fwy neu lai drwy'r prynhawn. O'r holl gystadlaethau yr adrodd unigol oedd y profiad gwaethaf eleni eto wrth i 'nghoesau grynu fel jeli wrth drio 'nghario i ganol y llwyfan lle'r oedd golau llachar fy nallu. Ddes i drwyddi a chadw cysondeb trwy ddod yn gydradd drydydd unwaith eto!

Roedd amryw deithiau o Gymru wedi dod ar gyfer yr eisteddfod a braf oedd gweld aelodau 'Taith i'r Paith', sef criw o Ogledd Cymru, chriw yr Urdd yn cystadlu - cefais i ac Iwan le anrhydeddus yng Nghôr yr Urdd i ganu 'Cofio Dy Wyneb'. Cipiwyd y wobr gyntaf, er mai ni oedd yr unig gôr! Hon oedd un o'r cystadlaethau olaf, ac ar ôl i bawb godi ar eu traed i ganu 'Hen Wlad Fy Nhadau' gwagiodd y neuadd. Mae sawl un wedi dweud mai hon oedd yr eisteddfod orau iddyn nhw ei mynychu am wahanol resymau - roedd hi yn eisteddfod ragorol. Yn dilyn cynnwrf y cystadlu, croesodd nifer ohonom y ffordd i'r ysgol gyferbyn lle'r oedd bwyd a bwgi yn ein disgwyl, ac yno buom yn dawnsio tan ryw dri o'r gloch y bore cyn i'r bws ddod i'n cludo ni'n ôl i'r Gaiman.

Ond roedd y diwrnod canlynol yn llawn dop wrth i Gapel Bethel lenwi ar gyfer y gymanfa ganu flynyddol. Ro'n ni fel criw yr Urdd wedi paratoi emyn i'w ganu a'i ddysgu i'r gynulleidfa, 'Fe'th addolaf', a thraddodais i weddi. Yn dilyn y gymanfa cynhaliodd Ysgol yr Hendre asado blasusfawr yn y gampfa lle cafodd Iwan a fi gais munud olaf i alw twmpath! Yn dilyn rhyw awr o orffwys, cynullodd nifer o bobl yn Hen Gapel Bethel ar gyfer Noson Lawen yng nghwmni Taith i'r Paith, Criw yr Urdd, Hogia'r Wilber ac unawdwyr.

Penwythnos penigamp, ond nid hon oedd eisteddfod ola'r flwyddyn...

Llongyfarchiadau i bawb, a phob hwyl yn Eisteddfod y Wladfa 2013!

Teisennod, traeth a gwaith.

Cyn i fi ddechrau ar y blog yma, buasai'n well i fi ei gwneud hi'n glir mod i bellach yng Nghymru ers ychydig wythnosau. Tipyn o sioc i'r sustem o'dd gadael gwres llethol yr Ariannin am law ac oerfel Cymru, ond mae hi wedi bod yn braf treulio amser gyda theulu a ffrindiau dros y Nadolig a'r flwyddyn newydd. Gyda'r prysurdeb arferol ym Mhatagonia, y Nadolig a pharatoi at adael, ches i ddim cyfle i nodi gweithgarwch fy misoedd diwethaf yno. Felly dyma grafu pen i ddod â'r rhain i'r wyneb a'u trosglwyddo i ddalen y blog, a chyfle hunanol i fi ddychwelyd i'r Wladfa unwaith eto...

Pencampwriaeth y Deisen Ddu

Gadewch i ni felly droi'r calendr yn ôl i fis Hydref. Ar yr 20fed o'r mis hwnnw mae Trelew yn dathlu ei phen blwydd, gan mai ar y diwrnod hwnnw yn 1874 y sefydlwyd y pentref sy bellach yn ddinas â phoblogaeth o ryw 100,000 o bobl. Yn rhan o'r dathliadau eleni cynhaliwyd Pencampwriaeth y Deisen Ddu ar ôl saib o ryw dair blynedd. Mae'n siŵr mod i wedi crybwyll fy hoffter o'r deisen ddu droeon yn y gorffennol, achos o holl arlwy'r te Cymreig Gwladfaol honno yw fy hoff deisen - mae hynny'n ddweud mawr gan mod i wrth fy modd gyda chacennau o bob math. Felly gallwch chi ddychmygu'r wên ar fy wyneb pan ges i wahoddiad i feirniadu yn y bencampwriaeth! Daeth 49 teisen o bob lliw a llun (yn anffodus, doedd pob un ddim yn ddu) i law felly cynhaliwyd rowndiau cyn-derfynol yn Neuadd Dewi Sant, a dyna lle es i a fy stumog wag ar yr ail o Hydref. Rhaid cyfaddef fod y digwyddiad yn un llawer mwy ffurfiol na'r disgwyl, sef bwyta teisennod a rhoi fy marn arnyn nhw. Ond nid felly'r oedd hi. Yn yr oruwchystafell gosodwyd bwrdd hir ar gyfer y beirniaid - pump ohonom - ac arno daflen werthuso yr un, darnau o bren â sgôr arnyn nhw, cwpan a soser. Ar fwrdd arall roedd 25 teisen anhysbys yn disgwyl eu tynged, roedd 'na ddyn mewn siwt yn cyflwyno'r cyfan a thair o fy ffrindiau - Virginia, Norwena ac Eryl - mewn gwisg Gymreig yn barod i weini'r teisennod hyn i ni. Dyma oedd trefn y beirniadu:

1. Pasio'r deisen gyfan o un beirniad i'r llall i'w gwerthuso yn ôl ei lliw, arogl, nifer y cnau a'r ffrwythau, a'i diwyg yn gyffredinol.

2. Blasu darn ohoni. Oedd hi'n sych neu'n wlyb? Faint o alcohol a sbeisys oedd ynddi?

3. Nodi marc (2, 2.5, 3, 3.5, 4, 4.5, 5 - does gyda fi ddim syniad pwy benderfynodd ar y rhifau hyn!) ar y daflen werthuso cyn codi'r darn pren gyda'r rhif hwnnw arno er mwyn i un o'r trefnwyr nodi pob marc ar ddarn swyddogol o bapur.

Wel roedd hon yn dasg anodd, yn enwedig gan y byddai marc pob teisen yn dibynnu ar farc y gyntaf. Roedd llawer i'w hystyried a hynny'n seiliedig ar ddarn bychan o'r deisen - efallai y byddwn i'n cael darn heb unrhyw ffrwythau a beriniad arall yn cael darn oedd yn frith ohonyn nhw. Rhoddodd bawb arall farc uchel i un deisen wrth i fi godi'r rhif 2 gan mai dim ond llosg y gallwn ei flasu - efallai mai fi oedd yr unig un i gael darn o'r gacen oedd wedi'i losgi... Yn bersonol, roedd un maen prawf amlwg - os nad oedd y deisen ddu, doedd hi ddim yn deisen ddu!Ar y cyfan, doedd dim on ohonyn nhw'n ticio pob blwch; efallai y byddai teisen yn edrych ac yn arogli'n dda, ond yn sych fel corcyn heb fawr o flas arni, neu i'r gwrthwyneb yn olau iawn heb fawr o ffrwythau ynddi ond bod iddi flas hyfryd. Erbyn y 10fed ro'n i'n fwy pendant fy meddwl ac erbyn y 25ain ro'n i wedi cael llond bol, yn llythrennol! Roedd yn brofiad da, ac yn un gafodd ei ailadrodd yr wythnos ganlynol gyda 24 teisen arall. Ac ar y 19eg o Hydref cynhaliwyd y rownd derfynol lle cafodd 24 o'r teisennau gyfle arall i'n plesio ni...

Clwb Racing Trelew oedd y lleoliad ac yno roedd bwrdd y beirniaid wedi cael ei ail-greu, ond ar gyfer deg ohonom. Yn ein plith y diwrnod hwnnw roedd yr Archentwraig o gogyddes enwog Dolly Irigoyen yn feirniad gwadd - mae ganddi raglen goginio boblogaidd ar sianel genedlaethol ac roedd y beirniaid eraill wedi eu cyffroi yn lân. Ac am sioe! Cafodd pob un ohonom ein gwahodd i'r bwrdd yn ein tro wrth i'r dyn mewn siwt ddarllen cyflwyniad byr amdanom ac roedd rhesi o gadeiriau wedi cael eu gosod ar gyfer aelodau o'r cyhoedd oedd eisiau dod i wylio'r ornest. Fel y dywedodd un o fy nghyd-feirniaid, druan ohonyn nhw'n eistedd yno am ryw ddwyawr yn ein gwylio ni'n bwyta cacennau ac yn yfed te! Yn wir, pwy sy eisiau gwylio deg o bobl yn arogli cacennau a'u blasu cyn codi darn o bren â rhif arno? Dilynwyd yr un drefn eto, ond ar ôl pob chwe theisen roedd 'na doriad yn gyfle i ddangos fideos am hanes y Wladfa a'r deisen ddu, dawnsio gwerin gan ddawnswyr bach Gwanwyn, a phlant Ysgol yr Hendre yn canu.

Siom fwya'r achlysur i fi oedd y ffaith mai caneuon Saesneg megis 'Let It Be' a 'Bohemian Rhapsody' oedd yn cael eu bloeddio chwarae yn ystod y blasu. Ac unwaith eto, cawson ni feirniaid ein siomi gan safon y cacennau ar y cyfan. A dweud y gwir buaswn ni wedi gallu hepgor yr ugain teisen gyntaf gan mai'r olaf oll a ddaeth yn flaenaf, yr olaf ond yn un ail, a'r olaf ond tair yn drydedd! A chyhoeddwyd, ar ôl araith gan Dolly Irigoyen, mai menyw o'r enw Daiana Càrdenas oedd y gogyddes fuddugol a'i gwobr oedd taith i Buenos Aires. Cawson ni feirniaid hamper am ein cyfraniad i'r achlysur, oedd yn cynnwys siocled, jamiau, mêl, a cheirios mewn surop - yn rhyfedd iawn, er nad oeddwn i am weld briwsionyn du arall, doedd dim teisen ddu ynddi! Wrth i fi drio gadael y neuadd i ddal y bws dan lwyth yr hamper, ges i fy nal gan newyddiadurwraig oedd am i fi rannu fy mhrofiad fel beirniad ar gamera ar gyfer rhaglen sydd ganddi ar y we, a hynny yn Sbaeneg... Es i drwyddi, ond soniais i ddim wrth neb amdano rhag iddyn nhw chwilio am y cyfweliad - ychydig wythnosau yn ddiweddarach dywedodd un o fy ffrindiau iddo weld yr eitem ar y we. Methiant. Fel y dywedais yn y cyfweliad hwnnw fe fwynheuais i'r holl brofiad yn fawr - a dwi bellach yn gallu bwyta teisen ddu eto!

Playa Unión
Mae'r 12fed o Hydref yn ddyddiad o bwys hanesyddol byd-eang, gan mai dyma'r diwrnod yn 1492 y darganfu Christopher Columbus yr Amerig. O'r herwydd mae'r diwrnod hwn yn un o wyliau cenedlaethol yn yr Ariannin - dwi'n cymryd fod hyn yn wir am y mwyafrif, os nad pob gwlad ar y cyfandir. Fodd bynnag, o'r hyn dwi'n ei ddeall mae'r dathliad hwn wedi credu cryn dipyn o anghydweld a gwrthwynebiad, gyda nifer yn dadlau nad oedd Cristobal Colón (i roi ei enw Sbaenaidd arno) wedi darganfod yr Amerig gan fod pobl eisoes yn byw yno. Felly mae'r diwrnod bellach yn dwyn yr enw 'Día de la Raza', sef diwrnod i ddathlu'r gwahanol ddiwylliannau sydd bellach yn poblogi'r tiroedd. Dyw hynny ddim yn newid y ffaith fod 'na ddiwrnod o wyliau i'r genedl gyfan, ond cafodd hwnnw ei symud i ddydd Llun yr 8fed o Hydref am ryw reswm.

Felly es i ac ambell ffrind am dro i Playa Unión, sef traeth tref Rawson a gafodd ei enwi ar ôl y llong Unión a ddrylliwyd yno mewn storm. Mae'r traeth ei hun yn fy atgoffa o Aberystwyth, gan nad tywod sydd yno mewn gwirionedd ond cerrig mân. Doedd hi ddim yn dywydd traeth na thorheulo mewn gwirionedd, ond braf iawn oedd ymlacio i sŵn a symudiad y môr a gwylio morlo yn chwarae cuddio rhwng y tonnau. Gallwch chi ddim mynd i Playa Unión heb fwyta 'cubanitos' sy'n cael eu gwerthu mewn fan oren a gwyn ar ochr y ffordd ac er bod hyn yng nghyfnod Pencampwriaeth y Deisen Ddu, fwyteais i dri ohonyn nhw!

Ymweliad o Buenos Aires
Ers blynyddoedd bellach mae disgyblion ysgol Gatholig yn Buenos Aires yn mynd ar daith addysgiadol i Ddyffryn Camwy, ac yn rhan o'r daith honno maen nhw'n ymweld â Chapel Bethel y Gaiman. Felly ar ôl oedfa un bore Sul crasboaeth ym mis Hydref cyrhaeddodd y bobl ifanc hyn, rhyw 40 ohonyn nhw, a'u hathrawon y capel lle ro'n i a Luned yn disgwyl amdanyn nhw. Yn dilyn cyflwyniad byr y tu allan ar hanes y capel a'r Wladfa Gymreig, aethon ni i gyd mewn i Bethel a chafodd y bobl ifanc gyfle i holi cwestiynau. Gan mai i'r eglwys Gatholig maen nhw'n perthyn roedden nhw'n llawn chwilfrydedd am Brotestaniaeth ac yn agored iawn eu cwestiynau, er enghraifft pam nad oes addurniadau a darluniau yn y capel, sut drefn oedd i'r cymun, a beth yw'r gred Brotestanaidd am Mair. Diddorol iawn. Wedyn codais i a Luned ar ein traed i gynnig ychydig o adloniant ar eu cyfer! Yn gyntaf, darllenodd Luned Salm 23 yn Gymraeg gydag un o'r disgyblion yn darllen y cyfieithiad Sbaeneg fesul adnod cyn i ni'n dwy ganu 'Diolch, diolch Iesu' iddyn nhw... hynny ar ôl penderfynu ar 'pitsh' oedd yn addas ar gyfer y ddwy ohonom. Taith addysgiadol oedd hon, felly dysgodd y plant a'u hathrawon y pennill hwn a 'Diolch Haleliwa' cyn i ni eu canu gwpl o weithiau gyda'n gilydd. Roedd hi'n hyfryd clywed ambell un yn canu'r gân neu' ei chwibanu y tu allan wedyn!

'Gormod o bwdin dagith gi' yw'r dywediad, a dwi'n meddwl fod hen ddigon o bwdin uchod i gnoi cil drosto am y tro. Ond mae mwy na digon i ddod eto...

Cacennau, Cowbois, Cacennau, Chile, Cacennau, Cloncan, Cacennau...

Unwaith eto, mae gwaith ac amser wedi mynd yn drech na fi. Felly unwaith eto, mae'n rhaid i fi grafu 'mhen er mwyn codi wythnosau (misoedd erbyn hyn) o weithgareddau i'r wyneb. A dyma rai ohonyn nhw...

Cowbois Rhos Botwnnog

Mae 'na dipyn o artistiaid wedi ymweld â Phatagonia dros y blynyddoedd gan gynnal cyngherddau yma - Brigyn, Bryn Fôn, Gwyneth Glyn, a Gruff Rhys i enwi ond llond llaw ohonyn nhw. A fis Medi eleni, daeth tro Cowbois Rhos Botwnnog. Menter Patagonia (Iwan a fi) oedd yn trefnu eu taith nhw, oedd wedi derbyn nawdd gan Celf Rhyngwladol Cymru, Teithiau Tango a Sbrigyn Ymborth. Mae hanes y daith yn y rhifyn diweddaraf o 'Clecs Camwy', felly ewch draw i wefan Menter Patagonia i ddarllen amdani - www.menterpatagonia.org

Ond dyma ambell sylw ychwanegol...

Am y tro cyntaf ers mis Mawrth ges i gwmni i wylio Pobol y Cwm a thrafod hynt a helynt y gwahanol gymeriadau gyda nhw, a gweld un rhaglen ar sgrin fawr ro'n ni wedi'i menthyg gan Ysgol Camwy i wylio Cymru v Gwlad Belg! Gwell peidio dweud rhagor am y gêm honno. Ac ambell uchafbwynt y tu hwnt i'r cyngherddau a'r gweithdai oedd un bachgen yn Ysgol yr Hendre yn gofyn iddyn nhw, 'Ydych chi'n canu roc a rôl?', un fenyw yn troi at ei chyfaill yn festri Capel Bethlehem Treorci gan ddweud wrthi,'Dwi wedi siarad Cymraeg gyda nhw, dy dro di yw hi nawr!' a gwraig yn ein gweld y tu allan i Siop Bara gan ofyn i fi ai o Gymru maen nhw'n dod. 'Ie,' dywedais i. Rhwbiodd hi ei llaw ar wyneb Iwan, ei arogli, a dweud - 'Ie, o Gymru maen nhw'n dod!' O ie, ac wrth gwrs canu caneuon Disney yng nghegin Iwan Madog yn Esquel tan ryw wyth o'r gloch y bore!

Penwythnos yn yr Andes

Diwrnod y Myfyrwyr yw'r 21ain o Fedi yn yr Ariannin (yn ogystal â diwrnod cynta'r gwanwyn), felly roedd hi'n ddiwrnod o wyliau i'r holl fyfyrwyr oedd yn golygu nad oedd ysgol! Gan fod dydd Llun y 24ain o Fedi hefyd yn ddiwrnod o wyliau i nodi 200 mlynedd ers brwydr Tucumán, oedd yn rhan o'r frwydr ehangach am annibyniaeth i'r Ariannin, treuliais i, Elliw a Sara benwythnos hir yn yr Andes. Felly bant â ni ar y bws dros nos dros y paith a chyrraedd Esquel am 6.00yb. Ond ar ôl gollwng ein bagiau yn yr hostel, nôl â ni i'r terminal i frecwasta (coffi a 'media lunas' blasusfawr) wrth inni a'n pasborts ddisgwyl am fws i Futaleufu, Chile. Rhyw awr a hanner o daith oedd hi at y ffin, ac wedi i ni gael stamp i adael yr Ariannin ac yna un i gael mynediad i Chile, aeth bws mini â ni i bentref Futaleufu sydd ryw 20 munud o'r ffin. Doedd y bws ddim yn dychwelyd i'r Ariannin tan 7 o'r gloch y noson honno, felly roedd gyda ni'r diwrnod cyfan i weld yr atyniadau... Yn anffodus, ro'n i wedi gweld y mwyafrif, os nad y cyfan erbyn 11 o'r gloch - y plaza, y llyn, ac ambell siop. Felly doedd dim i'w wneud ond dychwelyd i'r llyn gan chwarae yn y parc, dod i adnabod rhai o gŵn y pentref, ac edmygu'r golygfeydd godidog. Yn ogystal â hynny buom yn paneidia am gwpl o oriau mewn dau le gwahanol, prynu marshmallows hir a lliwgar tebyg i 'Flumps' am $1 yr un (llai nag 20c), dychwelyd i'r llyn ac i'r plaza gan chwarae 'Dwi'n gweld gyda fy llygaid bach i...', wedyn swpera am 5.30 cyn dal y bws yn ôl at y ffin am 7.00. Dyw Futaleufu ddim yn lle gwael, a dwi'n sylweddoli fod y disgrifiad uchod yn darllen braidd yn nawddoglyd, ond bydden i ddim yn argymell treulio rhyw 9 awr yno. O leia cawson ni a'n pasborts ddychwelyd i'r Ariannin yn ddiogel ac yn ddidrafferth am 90 diwrnod arall, a hynny mewn pryd i weld gig Cowbois Rhos Botwnnog yn nhafarn Moe yn Esquel!

Y diwrnod canlynol ro'n ni yn y terminal unwaith eto, ond y tro hwn cawson ni fws moethus er mwyn teithio i El Bolson mewn steil. Ac am olygfeydd godigog - copaon gwynion y mynyddoedd cadarn wedi'u paentio'n drawiadol ar ganfas las yr awyr difrycheulyd. Tref rhyw ddwyawr i'r gogledd o Esquel yw El Bolson, ac ar ambell ddiwrnod yr wythnos mae 'na farchnad yn cael ei chynnal yno - a diolch byth fod dydd Sadwrn yn un o'r diwrnodau hynny. Dim ond ychydig oriau oedd gyda ni yno gan dreulio'r rhan fwyaf o'r amser yn crwydro'r farchnad yn edmygu'r gemwaith oedd yno, a phrynu ambell beth, wrth gwrs. A dweud y gwir, ro'n i bron â phrynu holl stoc un stondin oedd yn gwerthu 'alfajores' o bob math; anrhegion, siŵr iawn! Ond bûm i'n prynu ac yn bwyta sawl siocledyn jyst wrth ddisgwyl i Elliw gyrraedd y stondin... Er i'r bws gyrraedd awr yn hwyr cawson ni ddiwrnod braf iawn yn El Bolson, a chyrhaeddon ni'n ôl i Esquel mewn pryd i glywed gig olaf Cowbois Rhos Botwnnog yn y Wladfa.

Roedd Billy wedi cynnig mynd â ni'n ôl i'r Dyffryn ar y dydd Llun, chwarae teg, a'r stop cyntaf oedd cartref ei deulu sy rhyw ugain munud y tu allan i Esquel. Er ei fod yn bell o bob man, mae fferm Gwyndy mewn lleoliad cyfareddol gyda chaeau gwyrddion eang o bob tu iddi lle mae defaid yn pori ac estrys yn rhedeg yn wyllt. Ar ôl i ni gael ein tywys drwy rhai o'r caeau roedd hi'n amser cinio, a be well mewn lleoliad o'r fath ar ddiwrnod mor braf ond asado?! Ac am y tro cyntaf yn fy mlwyddyn a hanner yma, fe estynnais i help llaw gyda'r paratoi... Wel, roedd Billy yn y tŷ a'r tân yn lleihau felly teflais frigau arno a'i brocio gyda pholyn metel! Diolch byth na wnaeth fy ymyrraeth i ymyrryd â blas y cig, achos roedd e'n flasus dros ben. Iym go iawn. Wedyn bant â ni yn y camioneta ar gyfer ein taith ar y paith. Ry'n ni fel arfer yn teithio rhwng yr Andes a'r Dyffryn gyda'r nos ac felly'n colli'r golygfeydd. Dwi wedi bod yn ffodus i'w gweld yng ngolau dydd ryw deirgwaith o'r blaen, ond dwi'n cael fy ngwefreiddio gan yr hyn dwi'n ei weld ac yn dysgu am yr hanes bob tro - a doedd y daith hon ddim yn eithriad. Chwarae teg, roedd Billy'n dywysydd da gan dynnu ein sylw at wahanol lefydd a'u hanesion, er enghraifft Nant y Pysgod lle cafodd Llwyd ap Iwan ei lofruddio, Hafn y Glo a enwyd am y stribyn du sydd yn y graig lle dechreuodd y Cymry gloddio am lo yn ofer, a stopion ni wrth fedd John Lewis sydd wrth ochr y ffordd. Yn Eisteddfod y Wladfa y llynedd adroddais y gerdd 'Bedd Unig y Paith' ac unwaith i fi ddod o'r llwyfan addawodd Billy fynd â fi i'r weld y bedd hwnnw (er nad yw'n glir at ba fedd mae'r bardd yn cyfeirio), felly dyma fe'n cyflawni'r addewid hwnnw. Yn wir, mae'r bedd mewn lleoliad unig dros ben er gwaetha'r amryw gerbydau sy'n teithio ar hyd y ffordd honno bob dydd - faint ohonyn nhw sy'n stopio i dalu teyrnged i John lewis, tybed? Ond y lleoliad mwyaf trawiadol oedd Dyffryn y Merthyron.

Mae'r fan yn dwyn yr enw hwnnw yn dilyn pennod erchyll yn hanes Cymry'r Wladfa, pan gafodd pedwar ohonyn nhw eu hymlid gan Indiaid oedd yn eu hamau o fod yn ysbïwyr, yn ôl pob tebyg. Cafodd tri ohonyn nhw eu lladd yn y fan a'r lle, ond dihangodd John Daniel Evans wrth i'r geffyl, Malacara ('wyneb hyll') neidio'n wyrthiol dros ddibyn a charlamu'n ddi-stop tua'r dyffryn. Dychwelodd John Daniel Evans i leoliad y trychineb gyda dynion eraill, ac mae'n debyg fod y tri wedi cael eu tynnu'n ddarnau. Felly fe'u claddwyd yn y fan a'r lle a chodwyd cofgolofn ar eu cyfer sy'n sefyll yno hyd heddiw - yn ogystal ag arwydd i goffáu camp y Malacara. Hwn oedd yr unig ddigwyddiad gwael a ddigwyddodd rhwng y Cymry a'r brodorion yn hanes y Wladfa, ac mae'n debyg fod y brodorion wedi sylweddoli eu camgymeriad wrth glywed y Cymry'n canu emynau ar lan y bedd. Roedd sefyll yno'n dychmygu llwyth o Indiaid yn carlamu tuag atoch chi gyda'u sgrechfeydd gan godi llwch yn ddigon i godi ias oer. Mae hanes y Wladfa yn un anhygoel!


Siarad Saesneg
Hefyd ym mis Medi cefais wahoddiad i siarad mewn ysgol uwchradd yn Nhrelew lle mae aelod o Gapel Tabernacl a Chôr Cymysg yr Ysgol Gerdd, Patricia, yn athrawes Saesneg. Y bwriad oedd i fi siarad am Gymru ac am fy ngwaith yma gyda Menter Patagonia, a hynny yn Saesneg - tasg digon anodd os nad y'ch chi wedi siarad Saesneg ers rhyw bum mis. Mae mwyafrif y gweithgareddau a'r dosbarthiadau dwi'n eu cynnal yn ystod y prynhawn, felly dwi ddim wedi arfer dal y bws am 8.30 y bore - diolch byth nad Saesneg oedd y wers gyntaf, gan fod yr ysgol yn dechrau am 7.30! Daeth dau ddosbarth at ei gilydd mewn un ystafell, felly roedd rhyw hanner cant o ddisgyblion rhwng 14 ac 16 yn eistedd gan edrych arna i a'r map o Gymru oedd wedi cael ei hongian ar y bwrdd du. Felly bant â fi, ac ar ôl fy nghyflwyno fy hun gofynnais a oedd unrhyw un yn gwybod lle mae Cymru (cefais fy synnu ar yr ochr orau fod ambell un yn gwybod ei lleoliad) cyn gofyn beth yw ei phoblogaeth. Deng miliwn oedd cynnig un, pum miliwn oedd cynnig rhywun arall, a chawson nhw dipyn o syndod fod cyn lleied â thair miliwn yn byw yng Nghymru - a hyd yn oed mwyn o syndod pan ddywedais wrthyn nhw y gellir gosod Cymru yn nhalaith Chubut ryw naw o weithiau! Daeth cyfle iddyn nhw wedyn ofyn cwestiynau - oedran, teulu, cariad, fy ngwaith yma, fy hoff bethau am yr Ariannin, Boca Juniors neu River Plate... Deugain munud yw hyd y wers a chanodd y gloch cyn i fi droi rownd! Daeth dwy ferch ata i ar y diwedd gyda'r naill yn dweud wrth y llall, 'Preguntale!' ('Gofynna iddi!'), ac yna daeth y cwetsiwn: 'Have you been to London? ' ('Wyt ti wedi bod i Lundain?') 'Ydw'. 'Do you know One Direction? They live yn London!' ('Wyt ti'n adnabod One Direction? Maen nhw'n byw yn Llundain.') Wel, galla i ddim disgrifio'r siom ar eu hwynebau pan ddywedais wrthyn nhw nad oeddwn i'n eu hadnabod! Fwynheuais i yno gyda nhw, er i mi wneud ambell gamgymeriad yn fy Saesneg, a ges i fẃg a theisen blât yn anrheg. Felly ar ôl dychwelyd adref ges i baned o de Cymreig a darn o'r deisen flasusfawr!

Mae cymaint mwy i'w nodi, ond rhag diflasu unrhyw un bydd rhagor o hanesion yn cael eu hadrodd yn fuan...

Eisteddfod y Bobl Ifanc 2012

Fel y gŵyr unrhyw un sydd wedi bod yn darllen y blog hwn mae eisteddfodau yn cael eu cynnal ym Mhatagonia drwy’r flwyddyn, a daeth tro Eisteddfod y Bobl Ifanc fis Medi. Mae hon, i bob pwrpas, yn cyfateb i Eisteddfod yr Urdd gan fod y cystadlu wedi cael ei gyfyngu i’r sawl sy’n iau na 25 oed. Felly dyna fi allan ohoni! Ac yn hytrach na chystadlu cefais i’r fraint o feirniadu yn yr eisteddfod hon eleni eto, a hynny yng nghystadlaethau’r adrodd Cymraeg.

Felly bant â fi i ganolfan hamdden y Gaiman erbyn 8.45 fore Iau y 13eg o Fedi ar gyfer y rhagbrofion. Yn wahanol i ragbrofion yr Urdd lle mae rhieni a’u plant yn crwydro coridorau ysgolion yn gwbl ddi-glem ar drywydd rhyw ystafell ddosbarth, roedd rhagbrawf pob cystadleuaeth yn cael eu cynnal ar lwyfan y ganolfan hamdden yn eu tro – a’r plant yn cael defnyddio meicroffon! Eleni oedd y tro cyntaf i ragbrofion rhanbarthol (Eisteddfod Gylch) gael eu cynnal mewn gwahanol ardaloedd ymlaen llaw gan fod cymaint o blant a phobl ifanc yn dod i’r Gaiman i gystadlu. Doedd dim rhagbrofion rhanbarthol ar gyfer yr adrodd Cymraeg gan nad oedd digon wedi cofrestru eleni (roedd 38 enw yn yr adrodd hyd 4 oed y llynedd) ac yn anffodus, dim ond ar gyfer dwy gystadleuaeth adrodd Cymraeg ac un gystadleuaeth canu Cymraeg y cynhaliwyd rhagbrofion y bore hwnnw. O leiaf ro’n i adref erbyn amser cinio ar ôl treulio’r diwrnod cyfan yn y rhagbrofion y llynedd!

Am ryw chwarter i chwech brynhawn Gwener y 15fed o Fedi (dyw chwech na saith o’r gloch ddim yn cael eu hystyried yn nos yma!) gyrhaeddais i'r ganolfan hamdden yn barod i'r eisteddfod ddechrau am chwech. Roedd y neuadd wedi cael ei thrawsnewid gydag arddangosfa o'r gweithiau celf yn y cyntedd (defnyddiwyd fy nghyflenwad i o 'Blu tack' gan nad oes y fath beth yn bodoli yma), rhesi ar resi o gadeiriau wedi cael eu gosod ar gyfer y gynulleidfa, a'r llwyfan wedi'i addurno yn ddeniadol iawn. Cefais fy nhywys at fwrdd y beirniaid lle'r oedd poteli o ddŵr a bowlenni o siocled yn disgwyl amdanom ni! Roedd copi o raglen y flwyddyn nesaf hefyd ar y bwrdd - cyfieithais dipyn o'i gynnwys ac mae ynddi dudalen o hysbyseb ar gyfer Menter Patagonia. Ond doedd dim llawer o bobl yno pan gyrhaeddais i ac fel sy'n dueddol o ddigwydd, ni ddechreuodd yr eisteddfod tan ryw 6.20 - erbyn hynny roedd y neuadd yn orlawn! Ond cyn i'r cystadlu ddechrau cafodd yr ŵyl ei hagor mewn gair o weddi, wedyn canodd pawb anthem yr Ariannin cyn i gôr ieuenctid Ysgol Gerdd y Gaiman, Hogia'r Wilber a Carlos Dante Ferrari dalu teyrnged i Atahualpa Yupanqui, sef canwr gwerin enwog yn yr Ariannin a fu farw ugain mlynedd yn ôl. Yn dilyn hyn fe ddaeth y bobl ifanc i’r llwyfan yn eu tro i gystadlu mewn gwahanol gategorïau – canu, dawnsio, adrodd, offerynnau, corau, partïon, caneuon actol... Cawson ni fodd i fyw yn eu gwylio!

Yr unig broblem gyda beirniadu yw 'mod i’n colli’r cystadlaethau oedd yn dilyn y rhai adrodd Cymraeg gan mod i’n ysgrifennu’r beirniadaethau unigol a Laura Henry oedd yn eu cyfieithu i’r Sbaeneg y noson honno. Dwi’n synnu ei bod hi wedi cytuno i gyfieithu eleni eto – dwi’n dueddol o newid fy meddwl yn aml wrth lunio’r beirniadaethau, sy’n ychwanegu at ei gwaith hi! Ond chwarae teg, roedd hi’n amyneddgar iawn ac yn gwneud gwaith rhagorol. Mae gofyn i’r beirniaid draddodi beirniadaeth unigol i bob cystadleuydd ar y meicroffon cyn cyhoeddi’r enillwyr, a dwi’n meddwl ei bod hi’n anoddach i’r beirniaid Cymraeg yn hynny o beth – mae’n rhai i ni ysgrifennu yn union yr hyn ry’n ni’n bwriadu ei ddweud er mwyn i’r cyfieithydd ei ddarllen yn Sbaeneg, lle gall y beirniaid eraill ysgrifennu nodiadau a thraddodi’r feirniadaeth yn seiliedig ar y nodiadau hynny. Ac oherwydd hyn, doeddwn i byth yn barod i draddodi’r feirniadaeth pan fyddai’r arweinwyr yn gofyn, ‘Lois, ydy beirniadaeth yr adrodd yn barod?’ Ta waeth, dwi wrth fy modd yn beirniadu ac mae’r plant a’r bobl ifanc yn gallu gwneud y gwaith hwnnw’n anodd tu hwnt ar adegau gyda’i safon. Daeth noson gynta’r cystadlu i ben yn weddol gynnar, a dychwelais adref gyda bag llawn o’r siocledi a ddarparwyd i ymlacio cyn diwrnod prysur o feirniadu.

Ailddechreuodd yr eisteddfod am ddau o’r gloch y prynhawn canlynol, a finnau wedi dychwelyd i fy sedd wrth fwrdd y beirniaid yn brydlon unwaith eto gyda Nivia Owen yn cyfieithu am y prynhawn. Yn anffodus, doedd dim siocled ar y bwrdd y diwrnod hwnnw ond bowlenni o losin mintys. Heddiw y cynhaliwyd cystadlaethau’r plant ieuengaf gyda’r categori ieuengaf ar gyfer plant hyd 4 oed (hyd 8 oed sydd yn yr Urdd), a’r gân Gymraeg ar eu cyfer nhw oedd ‘Yn ddistaw bach’. Nawr, pan oeddwn i’n bump oed ges i a fy nghyd-ddisgyblion yn Nosbarth B Ysgol Rhydypennau, Bow Street, a phlant Dosbarth C ein dewis i ganu ar gasét ‘Rala La La’ gyda Mair Tomos Ifans, sef caneuon yn seiliedig ar straeon Rala Rwdins. Gwnaethon ni hefyd lwyfannu cyngerdd Nadolig yr ysgol yn seiliedig ar y caneuon, lle’r o’n i’n llefarydd. Un o ganeuon y Llipryn Llwyd ar y casét (mae e ar ffurf cd erbyn hyn!) yw ‘Yn ddistaw bach’ a wir i chi, ro’n i bron yn fy nagrau yn gwrando ar blant yr Ysgol Feithrin yn canu’r gân hon dros ugain mlynedd yn ddiweddarach ar lwyfan eisteddfod ym Mhatagonia! Cystadleuaeth arall achosodd i fi deimlo’n emosiynol oedd un o rhai’r corau iau, sef ‘Canu Roc a Rôl’. Ro’n i a fy chwiorydd, dwi’n meddwl fod y brawd yn rhy ifanc, yn canu hon pan o’n ni’n iau wrth wrando ar gasetiau Caryl Parry Jones yn y tŷ ac yn y car – druan â Mam a Dad! A bois bach, o’n nhw’n dda ac yn amlwg yn mwynhau ei chanu.

Cafwyd awr o doriad am chwech o’r gloch ac roedd Côr Cymysg yr Ysgol Gerdd yn cynnal te yn yr oruwchystafell. Ges i docyn am ddim (un o perks beirniadu) i’w fynychu ond ro’dd yn rhaid i fi fynd adref yn gyntaf, felly gyrhaeddais i gyda deg munud yn weddill – a chael stŵr chwareus gan fy nghyd-aelodau am gyrraedd yn hwyr! Dim ond paned o’dd arna i ei eisiau a llowciais ddarn o deisen ddu cyn dychwelyd at fwrdd y beirniaid. Cyn i’r eisteddfod ailddechrau ges i un o’r profiadau mwyaf rhyfedd dwi wedi’i gael yn ystod y flwyddyn a hanner dwi wedi’u treulio yma, sef siarad gydag Wncwl Wyn! Mae Dr E. Wyn James yn ddarlithydd yn Ysgol y Gymraeg Prifysgol Caerdydd ac yn gyn-ddarlithydd arna i, ond yn fwy na hynny mae’n ffrind i’r teulu ers blynyddoedd maith gan fod ei wraig (yr Archdderwyddes newydd) yn un o ffrindiau pennaf Mam.

Roedd e ym Mhatagonia ar gyfer cynhadledd oedd yn cael ei chynnal ym Mhorth Madryn ar y Wladfa, lle’r oedd e’n annerch. Yn anffodus, ni lwyddais i fynychu’r gynhadledd oherwydd yr eisteddfod. Felly daeth Wncwl Wyn am dro i’r Gaiman i weld rhywfaint o’r cystadlu cyn teithio i Buenos Aires y diwrnod canlynol, ac am ryfedd o braf oedd sgwrsio gydag e yn y neuadd honno am gwta 10 munud. Cafodd e hefyd groeso o’r llwyfan, er iddo gael ei alw yn ‘Dr Wyn Jones’ sawl gwaith! Yna daeth Cowbois Rhos Botwnnog i'r llwyfan i agor sesiwn ola'r eisteddfod gyda thair cân, sef eu perfformiad olaf yn Nyffryn Camwy cyn teithio dros y paith i'r Andes y noson honno, ac roedd pawb wedi'u cyfareddu ganddyn nhw.

Aeth yr eisteddfod rhagddi weddill y noson gydag amryw gystadlaethau, gan gynnwys adrodd Cymraeg, wrth gwrs! Ro'n i'n hynod o falch fod rhywun wedi cystadlu ym mhob categori oedran eleni, er gwaetha'r ffaith mai dim ond un ymgeisydd oedd mewn dau ohonyn nhw. Dwi wir yn meddwl y gallai rhai ohonyn nhw gystadlu yn erbyn plant a phobl ifanc Cymry ar lwyfan yr Urdd dan ganu ac adroddYn goron ar y cyfan oedd y prif seremoni, sef Y Fedal. Mae gofyn i'r ymgeiswyr lunio cerdd Sbaeneg ar destun agored ac am yr ail flwyddyn yn olynol safodd fy nghyfaill Gonzalo ar yr alwad (doedd dim utgorn) a chael ei dywys i'r llwyfan. Llongyfarchiadau mawr iddo fe!

Fel sy'n digwydd ym mhob eisteddfod, y corau sy'n cloi'r cystadlu a nifer wedi aros i wrando arnyn nhw. Ond nid beirniadaeth y corau oedd yr olaf i gael ei thraddodi, ond yn hytrach yr adrodd Cymraeg 19-25 oed! Wel, ro'dd mwg bron â chodi o fy mhin 'sgwennu i gyda Nivia a Laura wrthi fel slecs yn cyfieithu. Ond penderfynwyd traddodi'r feirniadaeth yn uniaith Gymraeg er mwyn i bawb fynd i'r gwely, a hithau erbyn hynny'n ryw hanner nos. Ac ar ôl hyn cyhoeddwyd pwy oedd wedi rhagori ym mhob categori. Gary Pugh serennodd yn yr adran gerddoriaeth am ei unawd, Dylan Hughes yn yr adrodd Sbaeneg, a dewisais Martin Hughes am adrodd yn Gymraeg - roedd e'n wych! Llongyfarchiadau i'r tri. A than ganu 'Hen Wlad Fy Nhadau' daeth yr eisteddfod i'w therfyn am flwyddyn arall.

Dwi'n cofio cael fy ngwefreiddio gan safon Eisteddfod y Bobl Ifanc y llynedd, o ran y trefniadau a'r cystadlu, ac roedd eleni llawn cystal. Dwi'n drist wrth feddwl am y ffaith na fydda i yma i fwynhau Eisteddfod y Bobl Ifanc 2013...

Dathliadau a digwyddiadau diweddar...

Trannoeth Gŵyl y Glaniad cychwynnais ar fy nhaith i Tonga. Bws 20 awr i Buenos Aires - awyren 2 awr i Santiago, Chile - awyren 13 awr i Auckland, Seland Newydd - awyren 3 awr i Tongatapu, prif ynys Tonga - awyren 50 munud i Vava'u. Mae fy mrawd-yng-nghyfraith, Polu, yn frodor o'r ynys honno a hwn oedd y tro cyntaf iddo fe a fy chwaer, Gwenno, ddychwelyd yno ers iddyn nhw briodi yn Nhachwedd 2010. Ac wrth gwrs, neidiodd gweddill y teulu ar y cyfle i fynd hefyd! Treulion ni ddeg diwrnod anhygoel o braf yno gyda theulu Polu ac roedd y lle yn hyfryd dros ben - dwy gêm ddiddorol o rygbi, mynychu oedfaon yn y capel, bwyta llawer gormod, snorclo, treulio diwrnod ar y môr mewn cwch, bwyta mwy... Fiefia! Roedd hi'n rhyfedd iawn ffarwelio gyda fy nheulu i ben draw'r byd cyn i fi ddychwelyd i'r Ariannin. Gydag 16 awr o wahaniaeth rhwng y ddwy wlad a chroesi'r llinell amser (gadewais i Auckland am 13.10 brynhawn Mawrth, a glanio yn Santiago am 11.30 fore'r Mawrth hwnnw) bûm yn dioddef o'r hen 'jetlag' am ryw bythefnos! Ond dychwelais i'r gwaith fwy neu lai yn syth...

Diwrnod y Gaiman
Roedd y diwrnod cyn i fi ddychwelyd o fy ngwyliau yn Tonga, sef y 14eg o Awst, yn ddiwrnod arbennig o bwysig yma yn y Gaiman, gan mai dyma ddiwrnod pen blwydd y pentref. Naw mlynedd ar ôl cyrraedd yr Ariannin, symudodd y Cymry yn bellach i’r tir mawr gan sefydlu pentref lle mae’r Gaiman heddiw. Adeiladodd dyn o’r enw David Roberts y tŷ cyntaf yno'r flwyddyn honno, ac mae’n dal i sefyll heddiw gyda’i ddrysau ar agor i ymwelwyr. Cafodd rhai o olygfeydd ‘Poncho Mam-gu’ eu ffilmio yno!

Mae’n debyg fod David Roberts wedi cael cyngor gan yr Indiaid i adeiladu ei gartref ar y safle hwnnw gan ei fod yn ddigon pell o Afon Camwy, ac mae’r ffaith fod y Gaiman – a’r dyffryn – wedi dioddef sawl llifogydd dinistriol dros y degawdau gyda nifer fawr o bobl yn colli eu cartrefi a’u heiddo, yn dangos fod yr Indiaid hynny yn llygaid eu lle! Yn y Gaiman y sefydlwyd cyngor cyntaf talaith Chubut, a hynny yn 1885. Enw Indiaidd ydy 'Gaiman' ac nid yw ei ystyr yn hollol glir, gyda rhai yn dweud mai ‘carreg hogi’ ydyw ac eraill yn dadlau mai ‘lle cul’ yw'r ystyr. Ond mae’n debyg mai ‘Pentref Sydyn’ oedd enw’r Cymry arno gan ei fod yn datblygu’r gyflym iawn yn ystod y blynyddoedd cynnar, ac erbyn heddiw mae rhyw 10,000 o bobl yn byw yma. Cynhaliwyd wythnos o weithgareddau a digwyddiadau i nodi pen blwydd y Gaiman yn 138 oed ac yn anffodus, collais i’r mwyafrif helaeth ohonyn nhw.

Cyrhaeddais y Gaiman nos Fercher y 15fed, ac ar nos Iau yr 16eg roedd yr Ysgol Gerdd a'r Ysgol Feithrin yn cynnal twmpath dawns i ddathlu. Patrwm y noson oedd bod gwahanol ddosbarthiadau o'r ddwy ysgol yn perfformio dawns cyn i'r athro wahodd rhieni a chyfeillion i ymuno â nhw i ddysgu dawns newydd. Gofynnwyd i fi baratoi un ddawns i'w dysgu ar ddiwedd y noson, a dewisiais i 'Cylch y Cymry' gan ymarfer yn lolfa Tŷ Camwy y bore hwnnw. Wel ro'n i bron ar y llawr pan gydiodd un o'r athrawon eraill yn y meicroffon a dweud mai hon oedd y ddawns ro'dd hi'n mynd i'w dysgu iddyn nhw! Fy nhro i oedd nesaf felly penderfynais ddysgu 'Jac y Do' iddyn nhw, sef un o'r dawnsfeydd y dewiais y llynedd. Dwi ddim yn meddwl fod unrhyw un yn cofio, a daeth nifer o blant i'r blaen a chael tipyn o hwyl yn ei dawnsio!

Ar fore Sul y 19eg o Awst cynhaliwyd yr orymdaith flynyddol ar hyd brif stryd y Gaiman, sef Eugenio Tello. Gollais i hon y llynedd, felly ro’n i wrth fy modd yn cael bod yn rhan ohoni eleni. Ro’n i'n gorymdeithio ar ran yr Ysgol Feithrin gyda Chymdeithas Dewi Sant, ac am ryw hanner awr wedi naw y bore hwnnw trawsnewidiwyd yr Ysgol Gerdd yn ystafell newid wrth i amryw ohonon ni fenthyg gwisgoedd dawnsio gwerin yr ysgol i gynrychioli’r Cymry cyntaf. Felly gyda’r sgert, ffedog, llewysau, cot, a’r boned yn eu lle, bant â ni i ben draw’r stryd yn barod i orymdeithio... Ond roedd yn rhaid i ni aros bron i ddwyawr cyn gallu gwneud hynny!

Do’s gyda fi ddim syniad pam fod cymaint o oedi, ond fel’na ma’i weithiau. Felly ar ôl i Glwb Rygbi Draig Goch, Clwb Pêl-droed, y Clwb Canŵio, y Clwb Tango, Clwb Rolyr-blêds, gwahanol ysgolion, ac amryw gymdeithasau eraill orymdeithio daeth ein tro ni gydag Ysgol yr Hendre, Grŵp Dawnsio Gwerin Gwanwyn a’r Ysgol Gerdd i gerdded heibio i’r torfeydd o bobl oedd wedi dod i wylio’r orymdaith liwgar. Roedd yr awyrgylch yn arbennig, ac mewn gwlad sy’n dathlu cymaint o wyliau cenedlaethol mae hi’n hyfryd eu gweld yn ymfalchïo yn eu gwreiddiau a'u hanes lleol hefyd. Bydden i wrth fy modd yn gorymdeithio drwy Bow Street mewn gwisg Gymreig, ond does gen i ddim syniad pryd cafodd pentref gorau’r byd ei sefydlu!

Capel Salem yn 100 oed
Nôl ym mis Mehefin dathlodd Capel Salem Lle Cul ei ganmlwyddiant, a chynhaliwyd cymanfa ganu yno i nodi’r digwyddiad lle ces i’r fraint o rannu neges o’r Beibl gyda’r gynulleidfa. Ond brynhawn dydd Sadwrn olaf Awst cynhaliodd aelodau’r capel eu dathliad eu hun, ac roedd y capel yn orlawn gyda phobl yn sefyll yn erbyn y waliau a rhai’r tu allan wrth i’r gwasanaeth ddechrau. Aelodau’r capel a’u teuluoedd oedd yn bennaf gyfrifol am arlwy’r prynhawn - unawdau, darlleniadau, cyfarchion a deuawdau.

Ces i dipyn o sioc pan ddechreuodd parti o gyn-ddisgyblion yr Ysgol Sul ganu 'Draw draw yn Tsieina', ond ymunais i a phawb arall yn y gytgan! Dangoswyd cyflwyniad ‘powerpoint’ o wahanol luniau ar hanes y capel dros y blynyddoedd – dosbarthiadau Ysgol Sul, pregethwyr, cyngherddau, priodasau a dathliadau Gŵyl y Glaniad. Yn eu plith roedd llun o ferch o’r enw Lois Guilford, sef y ferch gyntaf o’r enw Lois i fi glywed amdani yn hanes y Wladfa! Dewisodd un o'r unawdwyr yr emyn 'Pwy fydd yma 'mhen can mlynedd?' ac roedd ef a phawb arall dan deimlad wrth ystyried geiriau'r emyn hwnnw. Maen nhw'r un mor berthnasol i ni heddiw, gan obeithio y bydd y capeli hyn yn llewyrchu dros y blynddoedd a'r degawdau nesaf ac yn orlawn ar gyfer dathliadau dauganmlwyddiant.

Cymanfaoedd Canu
Mae dwy Gymanfa Ganu wedi cael eu cynnal ers y cofnod diwethaf, ac roedd y gyntaf yng Nghapel Seion, Bryn Gwyn ar brynhawn Sadwrn y 18fed o Awst. Mae rhai o gapeli Cymreig Dyffryn Camwy wedi derbyn arian gan lywodraeth y dalaith i’w hadnewyddu, a bu adeiladwyr yn gweithio ar Gapel Seion drwy’r llynedd. Felly hwn oedd y tro cyntaf i fi fod yno, a gyda hynny dwi wrth fy modd gyda’r ffaith mod i bellach wedi bod i bob un o’r capeli Cymreig! Un ar bymtheg ohonyn nhw. Er bod tipyn o waith wedi cael ei wneud ar Gapel Seion mae’n debyg eu bod nhw wedi cadw popeth yn union yr un peth, ac roedd y llawr pren yn llithrig dan draed wrth i fi gerdded i’r blaen i weddïo. Roedd hi’n ddiwrnod braf felly gadawyd y drysau ar agor yn ystod y gwasanaeth, gyda’r canu yn llenwi'r awyr las a'r caeau'r tu allan.

Ychydig wythnosau'n ddiweddarach, ar y 9fed o Fedi, cynhaliwyd Cymanfa Ganu yng Nghapel Bethlehem Treorci. Cyrhaeddodd Cowbois Rhos Botwnnog y diwrnod cynt (cewch fwy o hanes yr ymweliad yma maes o law), ac roedd eu perfformiad cyntaf nhw yn y gymanfa hon.

Cododd y tri brawd i flaen y capel gan ganu ‘Dwy Law yn Erfyn’ i gyfeiliant gitâr a bongos, a syrthiodd distawrwydd ar yr ystafell gyda’r gynulleidfa wedi’i swyno gan y perfformiad teimladwy. Roedd y canu cynulleidfaol hefyd yn werth ei glywed, gyda mwy o emynau Cymraeg wedi cael eu dewis na’r arfer, a thraddodais i’r weddi ar ôl i’r offrwm gael ei gasglu. Yn ôl yr arfer, cafodd llun ei dynnu o bawb y tu allan i’r capel, ond yn wahanol i’r arfer darparwyd te yn y festri ar ôl y gymanfa – Bethlehem yw’r unig gapel sy’n cynnig te yn ddiffael, a chewch chi fyth mo’ch siomi gan yr arlwy!

Pen Blwydd Llawen Ysgol Feithrin y Gaiman
Bob dydd Iau dwi'n mynd i Ysgol Feithrin y Gaiman i ddarllen stori Gymraeg i'r tri dosbarth yn eu tro. Dwi wrth fy modd yn mynd yno ac yn gweld cynnydd yn ymddygiad ac iaith y plant o un wythnos i'r llall. Ar y 23ain o Awst roedd yr ysgol yn dathlu ei phen blwydd yn bedair ar bymtheg oed, felly cynhaliwyd parti yn y 'pelotero', sef rhyw fath o hwylfa gyda chastell bownsio a lle i fwyta y tu fewn, a pharc a thŷ bach twt y tu allan.

Ges i wahoddiad i ymuno â'r dathlu, felly lawr â fi i chwarae gyda'r plant. Heblaw am siglo ambell blentyn ar y siglen yn genfigennus, treuliais i dipyn o amser gyda rhai o'r bechgyn hynaf (4-5 oed) oedd yn trio agor 'ffynnon' ro'n nhw wedi'i ddarganfod yng nghornel y maes chwarae! Ar ôl yr holl chwarae, daeth pawb at ei gilydd i ganu 'Pen Blwydd Llawen' i'r Ysgol Feithrin yng ngolau canhwyllau'r gacen oedd wedi cael ei phobi gan athrawes goginio'r ysgol - wedyn cawson ni ei blasu, wrth gwrs! Roedd hi'n hynod o flasus! Mae nifer fawr iawn o blant yr ardal wedi derbyn eu haddysg gynnar yn yr Ysgol Feithrin hon gydag athrawon gweithgar ac ymroddgar dros ben. Ac er nad yw nifer ohonyn nhw wedi parhau i fynychu dosbarthidau neu ymarfer eu Cymraeg ers ei gadael, maen nhw'n dal i gofio rhai geiriau, brawddegau a chaneuon, ac mae hynny'n beth gwerthfawr dros ben. Pen Blwydd Llawen i'r Ysgol Feithrin, a dymuniadau gorau am flynyddoedd lawer i ddod!

Oedfaon Cymraeg
Dwi ddim yn gwybod pryd ddechreuodd yr arferiad, ond ar bedwerydd Sul y mis mae Capel Tabernacl Trelew yn cynnal oedfa Gymraeg yn y bore a Chapel Bethel y Gaiman yn cynnal oedfa Gymraeg yn y prynhawn. Dwi wedi cael yr anrhydedd o wneud gwaith Duw yn yr oedfaon hyn ers mis Ebrill y llynedd, a dwi'n gwerthfawrogi'r cyfle yn fawr.

Penderfynodd aelodau Capel Bethel na fyddai oedfaon yn cael eu cynnal yno yn ystod y prynhawniau eleni, felly cytuniais i wneud dwy oedfa y mis yno. Mae'n dipyn o waith paratoi ar eu cyfer nhw, ond mae'n fendith fawr cael gwneud gwaith Duw a rhannu ei air gyda'r bobl, a chael treulio cymaint o amser yng nghwmni'r gair. Roedd pum Sul ym mis Medi, a gan mod i wedi treulio'r pedwerydd penwythnos yn yr Andes (lle cynhaliwyd oedfa Gymraeg yng Nghapel Seion Esquel y Sul hwnnw), cynhaliwyd ail oedfa Gymraeg Capel Bethel fis yma'r wythnos hon. Gyda'r gwanwyn bellach wedi cyrraedd Patagonia ac arwyddion o fywyd newydd, ac roedd y neges yn seiliedig ar Lasarus yn cael ei godi o'r bedd. Ac yn ôl ein harfer, es i a rhai o wragedd y capel am baned a sgwrs i Siop Bara.

Clecs Camwy
Mae'r papur bro Clecs Camwy yn dal i gael ei gyhoeddi yn fisol, a bydd rhifyn mis Medi yn cael ei argraffu a'i ddosbarthu dros y diwrnodau nesaf. Mae'r papur bellach yn cael ei argraffu siop yn y Gaiman ers ychydig fisoedd oherwydd ei phrisiau cystadleuol, a ges i sioc wrth gerdded drwy Drelew rai wythnosau yn ôl a gweld fod y siop lle ro'n i'n ei argraffu bellach yn wag! Tybed ai Clecs Camwy oedd yn cynnal y siop, a heb fy ngwasanaeth i ei bod hi wedi mynd i'r wal?! Ar ôl crybwyll y peth wrth un o fy ffrindiau, dywedodd hi eu bod nhw wedi symud i adeilad arall gyferbyn. Diolch byth. Cerddais heibio i'r adeilad hwnnw yn ddiweddar a gweld ei fod llawer yn fwy na'r llall a bod y siop wedi datblygu gryn dipyn! Felly dy'n nhw ddim wedi gweld fy eisiau i a fy Nghlecs Camwy o gwbl...

Gŵyl y Glaniad

Wel wir, ma ’na amser hirfaith ers i fi ddiweddaru’r blog a chymaint o bethau wedi digwydd dros y deufis diwethaf! Ond yn gyntaf rhaid dychwelyd at un digwyddiad hynod o bwysig fu ddiwedd mis Gorffennaf, sef Gŵyl y Glaniad.

Fel dwi wedi sôn droeon, mae calendr yr Ariannin yn llawn diwrnodau arbennig i goffáu pobl neu ddigwyddiadau hollbwysig yn hanes y wlad. Mae rhai o’r rhain, megis Diwrnod Annibyniaeth yn wyliau cenedlaethol tra bo eraill, megis Diwrnod y Petrol yn daleithiol – dyma’r diwrnod y cafodd petrol ei gloddio gyntaf yn Comodoro, felly mae’n ddiwrnod o wyliau yn nhalaith Chubut. Dwi’n meddwl ei bod hi’n deg dweud mai’r 28ain o Orffennaf yw gŵyl bwysicaf Chubut, sef Gŵyl y Glaniad. Ar y dyddiad hwn yn y flwyddyn 1865 y sefydlwyd y dalaith, a hynny gan mai dyma pryd y glaniodd y Cymry yma am y tro cyntaf. Gadawodd llong y Mimosa (nid hon oedd y dewis cyntaf, gyda llaw) borthladd Lerpwl ar yr 28ain o Fai 1865 gyda dros 150 o Gymry ar ei bwrdd yn llawn gobaith a disgwyliadau am ddyfodol gwell ar eu cyfer nhw a’u disgynyddion, gan droi eu cefn ar y gorthrwm yng Nghymru. Ar ôl deufis o hwylio’r Iwerydd, angorodd y Mimosa yn y Bae Newydd sydd ar arfordir ddwyreiniol yr Ariannin. Dyma lle mae Porth Madryn heddiw, ond yn groes i gred nifer nid dyma’r dref gyntaf i’r Cymry ei sefydlu - Caer Antur oedd honno, a newidiodd ei henw maes o law i Drerawson ond sydd bellach yn dwyn yr enw Rawson. Wynebodd y Cymry hyn flynyddoedd o galedi a dioddefaint wrth iddyn nhw geisio sicrhau bywoliaeth ac yn wir fywyd iddyn nhw eu hunain. Doedd dim dewis ond brwydro, ac oni bai am y Cymry hyn, ni fyddai Chubut fel mae hi heddiw, ac mae trigolion y dalaith yn talu teyrnged i’r Cymry hynny a'u dyfalbarhad.

Mae’r cofio yn dechrau cyn yr 28ain o Orffennaf, gydag ysgolion y dalaith yn dysgu am yr hanes a rhai ohonyn nhw’n cynnal gwahanol weithgareddau, maegis te Cymreig. Aeth Ysgol yr Hendre gam ymhellach a chynnal swper arbennig yng Nghanolfan Amaeth Trelew y noson gynt, ac roedd y seddi yn llawn pobl oedd yn barod i fwynhau asado ac adloniant. Roedd y cig a baratowyd gan griw Bryn Gwyn yn hynod o flasus, fel arfer, ac ro’n i’n falch iawn o groesawu plât ar ôl plât o gig blasusfawr a ddeuai i’r bwrdd! Pan oedd boliau pawb yn llawn a’r platiau yn wag, dechreuodd yr adloniant. Roedd Elliw a Sara wedi llunio parodi o ‘Blaenau Ffestiniog’ gyda geiriau addas yn ymwneud â’r Cymry yn cyrraedd Patagonia, a chafodd gryn gymeradwyaeth! Chwarae teg iddyn nhw! Yna gwahoddwyd dwy ferch i ddawnsio, a ches i dipyn o syndod pan gyhoeddwyd y byddan nhw’n dawnsio dawns Arabaidd – mewn geiriau eraill, ‘Belly Dance’! Dwi ddim yn gwadu nad oedden nhw’n gallu dawnsio, ond do’n i ddim yn gallu gweld y cysylltiad rhwng hyn a Gŵyl y Glaniad, a go brin mai dyma sut y byddai’r Cymry cyntaf wedi dychmygu eu disgynyddion yn dathlu eu dyfodiad i’r Ariannin... Ta waeth, roedd pawb i’w gweld yn mwynhau a chafodd rhai o blant yr ysgol gyfle i ymuno â nhw. Yn dilyn hyn gostyngwyd y golau a chodwyd y gerddoriaeth wrth i’r disgo ddechrau, a bu dawnsio tan oriau mân y bore!

Ychydig oriau yn ddiweddarach agorodd drysau Neuadd Dewi Sant Trelew ar gyfer seremoni arbennig Gŵyl y Glaniad. Roedd yr ystafell fawr yn orlawn, a chafodd pawb fathodyn baneri Cymru a’r Ariannin yn rhodd i gofio’r diwrnod. A bod yn onest, ro’n i wedi fy siomi’n fawr gan y ffaith mai uniaith Sbaeneg oedd yr anerchiad a’r siarad, ond canodd côr plant ‘Lleisiau Bach y Dref’ a phedwarawd ‘Hogia’r Wilber’ ganeuon Cymraeg, a pherfformiodd Dawnswyr Gwanwyn ddawns werin Gymreig.

Ar ôl i eiriau angerddol ‘Hen Wlad Fy Nhadau’ lenwi’r neuadd, parhaodd y dathlu gyferbyn â Neuadd Dewi Sant wrth i nifer fynd i Gapel Tabernacl ar gyfer cymanfa ganu. Roedd y gwasanaeth hwn, y croeso, y darlleniad a’r emynau yn ddwyieithog gyda'r canu yn angerddol - yn enwedig wrth i ni ganu yr emyn olaf a gyfansoddwyd gan Llewelyn Griffiths ar gyfer Gŵyl y Glaniad:

Mae Popeth yn Dda

Pob Cymro drwy'r dyffryn sydd heddiw o'r bron
Yn dathlu Gŵyl Glaniad yn llawen a llon.
Gŵyl glanio;r dewr fintai a di-droi-yn-ôl
Laniasant ym Madryn flynyddoedd yn ôl.

Cytgan Cymraeg:
Mae popeth yn dda.
Mae popeth yn dda.
Mae Iesu'n fy ngharu,
Mae popeth yn dda.

Mewn Dyffryn bach clyd o ddwndwr y byd,
Gŵyl cofio y glanio sy'n aros o hyd.
Cwpanaid o de a 'chat' onide,
A phawb fel pe'n barod i floeddio - 'Hwrê!'

Cytgan Sbaeneg:
Ya todo está bien.
Ya todo está bien.
Si, Cristo me ama -
Ya todo está bien.

Nid oes yma'n aros dim un o'r rhai hyn;
Maent oll wedi croesi trwy gymoedd y glyn.
Ac na foed i ninnau sy'n byw yn y wlad
Fyth, byth ag anghofio arloeswyr ein gwlad.

Am dri o’r gloch y prynhawn ar ddiwrnod Gŵyl y Glaniad daw cyfle am gwpanaid o de a 'chat' gyda'r rhan fwyaf o gapeli Cymreig Dyffryn Camwy yn agor eu drysau gan ddarparu te mawreddog ar gyfer ymwelwyr. Yn anffodus, gan fod pob capel yn cynnal eu te yr un pryd dyw hi ddim yn bosib crwydro o un i’r llall! Eleni penderfynon ni fynd i Gapel Bethlehem Treorci, ac er i ni gyrraedd yno tua chwarter wedi tri roedd tir y capel yn llawn ceir a nifer o bobl yn aros eu tro wrth y drws! Aros fu’n rhaid i ni felly, ac er mai ni oedd y nesaf am ran helaetha’r amser buon ni a’n stumogau ar bigau’r drain am awr gyda mwy a mwy o bobl yn ymuno â’r gynffon - syrthiodd ambell bluen eira yn y cyfamser gna ychwanegu rhywfaint o gyffro at yr achlysur! A phan ddaeth ein tro ni i gamu dros y trothwy, aeth yr aros i ebargofiant wrth i ni weld bwrdd wedi’i osod yn hyfryd gyda phlataiau o fara menyn a chacennau arno. Teisen lemwn, teisen blât afal, teisen siocled, teisen gyda jam llaeth, teisen gydag eirin gwlanog, teisen hufen, teisen ddu... Dyna’r rhai dwi’n cofio eu blasu, beth bynnag, a hynny rhwng nifer di-ri o baneidiau! Gydag ond briwsion yn weddill ar y platiau a dail te ar waelod y cwpanau, gadawon ni Gapel Bethlehem a gwneud ein ffordd draw at Gapel Bethel y Gaiman. Ond nid i loddesta.

Roedd arlwy’r capel hwn yn cynnwys canu yn y Capel Newydd, a phan gyrhaeddon ni roedd nifer o ymwelwyr yn eistedd yno gan weiddi rhifau gwahanol emynau, cyn i rai o griw ifanc Bethel ffurfio côr i ganu ambell gân fawl Sbaeneg. Aethon nhw yn eu blaen i berfformio mewn gwahanol gapeli, a gadawon ni am Gapel Bryn Crwn lle’r oedd cynegrdd yn cael ei gynnal – unawdau, deuawdau, adrodd, offerynnau, a sgets! Diwedd gwych i ddiwrnod arbennig!

Dwi wrth fy modd gyda Gŵyl y Glaniad. Mae ’na naws Nadoligaidd yn perthyn i’r diwrnod, wrth fynychu oedfa yn y bore ai deuluoedd y gwahanol gapeli ddod at ei gilydd i ddathlu ac i fwynhau'r diwrnod – ac i fwyta! Ond yn fwy na hynny, mae’n hyfryd fod pobl yn dal i gofio am y Cymry dewr hynny a fentrodd dros y moroedd ar fwrdd y Mimosa 147 o flynyddoedd yn ôl ar drywydd bywyd newydd, boed yn ddisgynyddion iddyn nhw ai peidio, gan ymfalchïo yn eu gwreiddiau Cymreig. Oni bai amdanyn nhw a’u gwaith caled a diflinio byddai dim un ohonom ni yma yn y Wladfa heddiw - byddwn i bendant ddim wedi cael y profiadau anhygoel a gwefreiddiol dwi wedi eu cael dros y flwyddyn a hanner diwethaf, na chwrdd â'r bobl arbennig dwi wedi cael y fraint o ddod i'w hadnabod dros y cyfnod hwnnw.

Hir Oes i Gymry Patagonia!