Eisteddfod y Wladfa 2012

Dwi wedi chwibanu'r gân 'Dwi'n mynd o 'steddfod i 'steddfod' droeon dros y ddwy flynedd diwethaf, sy ddim yn syndod ac ystyried fod un ar ddeg o eisteddfodau wedi cael eu cynnal yn y Wladfa rhwng Mawrth 2011 a Medi 2012. Ac ar benwythnos olaf mis Hydref cynhaliwyd Eisteddfod y Wladfa 2012.

Bu rhai corau'n ymarfer ar ei chyfer ers i fi ddychwelyd fis Ebrill, ond wrth i'r penwythnos mawr agosáu cynyddodd nifer y corau a nifer yr ymarferion. Ro'n i'n aelod o Gôr Cymysg yr Ysgol Gerdd, Côr Merched yr Ysgol Gerdd, Côr Capel Bethel (Cymraeg a Sbaeneg), côr cymysg a ffurfiwyd yn arbennig ar gyfer yr eisteddfod hon, a chôr yr Urdd. Ar ben hynny, ro'n i'n aelod o grŵp dawnsio gwerin yr Ysgol Gerdd, cân actol Trelew, a phenderfynais roi cynnig ar y prif adroddiad. Ro'n i hefyd yn meddwl y buasai'n syniad da ffurfio parti cydadrodd, ond ychydig a wyddwn tan yr ymarfer cyntaf fod cynnig y syniad hwn yn golygu 'mod i hefyd yn fy nghynnig fy hun yn arweinyddes ac yn hyfforddwraig! Dwi'n meddwl mai unwaith erioed dwi wedi cydadrodd cyn hyn, a hynny gyda llys Llywelyn Ysgol Penweddig pan o'n i yn ddeuddeg oed (galla i ddim cofio'r darn na'r canlyniad). Ond chwarae teg, roedd aelodau eraill y parti yn amyneddgar iawn - yn enwedig wrth i fi newid fy meddwl o un ymarfer i'r llall - ac yn cynnig eu syniadau eu hunain hefyd! 'Gwenoliaid' gan T. Gwynn Jones oedd y darn, a chawson ni, 'Gwenoliaid Gaiman', dipyn o hwyl yn ymarfer gyda'n gilydd am ryw hanner awr fan hyn a fan draw rhwng yr holl ymarferion eraill. Er gwaetha'r prysurdeb yma, doedd eleni ddim mor wallgof â'r llynedd.

Wrth gwrs, dim ymarferion a chystadlu yn unig yw Eisteddfod y Wladfa ac ar fore Iau yr ŵyl cynhelir Seremoni Gorsedd y Wladfa. Cefais fy nerbyn yn aelod o'r Orsedd y llynedd felly eleni gorymdeithiais o Gapel Bethel at Gerrig yr Orsedd yn y rheng flaen, ac yn cael ei dilyn gan yr aelodau newydd - pob un ohonom yn ein 'ponchos' yn cael ein harwain gan y 'gauchos Cymreig' yn chwifio'r Ddraig Goch a baner yr Ariannin ar gefn eu ceffylau.

Unwaith i ni gyraedd Cerrig yr Orsedd ymunais â gweddill y Côr Merched ben draw'r cylch yn barod i ganu 'Y Wladfa' yn rhan o'r seremoni. Wel wir, roedd y gwynt yn chwythu'r bore hwnnw a doedd ein 'ponchos' ni ddim yn ddigon trwchus i'n cadw ni'n gynnes yn yr oerfel... Mae'n debyg fod rhywbeth dramatig yn digwydd yn y seremoni bob blwyddyn (roedd Iwan a fi'n rhan o ddigwyddiad anffodus y llynedd), ac eleni torrodd cadair un aelod o'r orsedd - ond prin fod unrhyw un wedi sylwi a chafodd neb niwed, diolch byth. Aeth y seremoni rhagddi'n dda iawn wrth i bedwar aelod newydd ar ddeg gael eu derbyn a'u cyflwyno i Lywydd yr Orsedd yn eu tro, cyn i aelodau o Ysgol Gerdd y Gaiman ddawnsio yn y cylch - druan ohonyn nhw'n sefyll am dros hanner awr yn eu dillad ysgafn - ac i gloi'r cyfan canodd pawb 'Hen Wlad Fy Nhadau'. Afraid dweud ein bod wedi rhuthro i Hen Gapel Bethel i gynhesu gyda chwpanaid o de a thamaid i'w fwyta, a sgwrs!

Y noson ganlynol - 26 Hydref 2012 - agorodd drysau Clwb Racing Trelew i groesawu nifer o eisteddfotwyr, boed yn gystadleuwyr, yn drefnwyr, neu'n ymddiddorwyr, ar gyfer noson o gystadlu. Ond roedd ambell beth arall i'w gwneud o'r llwyfan yn gyntaf. Ces i fraint aruthrol o fawr i draddodi'r weddi agoriadol yn Gymraeg o'r llwyfan, gyda'r Parch. Julio Ross yn rhoi gair o weddi yn Sbaeneg.

Ac yn dilyn hynny daeth y pedwarawd 'Hogia'r Wilber' a Dawnswyr Gwanwyn i'r llwyfan i gyflwyno'r perfformiad agoriadol. Am sioe wych yn cyfuno'r 'Gangam Style' gyda 'Mi welais Jac-y-do' a dawnsio gwerin, a ffrwydrodd y dorf yn eu gwerthfawrogiad a'u mwynhad o'r perfformiad bythgofiadwy hwnnw! Ac felly daeth hi'n amser cystadlu, gydag amryw unawdwyr, corau, adroddwyr a dawnswyr yn ceisio plesio'r beirniaid, yn ogystal â 'Gwenoliaid Gaiman'. Yn anffodus, ni oedd yr unig gystadleuwyr ond cawsom deilyngdod - dywedodd un wraig wrtha i mai dyna'i huchafbwynt hi o'r holl eisteddfod! A'r wobr? Teisen ddu. Trodd fy stumog gan mai ond wythnos oedd ers i fi feirniadau ym Mhencampwriaeth y Deisen Ddu. Aeth gweddill y noson yn dda ac yn drefnus gan orffen cyn hanner nos, yn gyfle i bawb ymlacio a dadflino cyn dychwelyd i'r Racing erbyn 2.00 y prynhawn canlynol.

Dechreuodd y diwrnod hwn gyda'r weddi agoriadol cyn i gystadleuwyr o bob lliw a llun ddod i'r llwyfan yn eu tro. Fues i'n rhedeg ac yn rasio i newid gwisgoedd - sgeirff a chrysau-T y gwahanol gorau, gwisg angel ar gyfer y gân actol, a'r 'poncho' ar gyfer y Cadeirio - ymarfer geiriau a chystadlu fwy neu lai drwy'r prynhawn. O'r holl gystadlaethau yr adrodd unigol oedd y profiad gwaethaf eleni eto wrth i 'nghoesau grynu fel jeli wrth drio 'nghario i ganol y llwyfan lle'r oedd golau llachar fy nallu. Ddes i drwyddi a chadw cysondeb trwy ddod yn gydradd drydydd unwaith eto!

Roedd amryw deithiau o Gymru wedi dod ar gyfer yr eisteddfod a braf oedd gweld aelodau 'Taith i'r Paith', sef criw o Ogledd Cymru, chriw yr Urdd yn cystadlu - cefais i ac Iwan le anrhydeddus yng Nghôr yr Urdd i ganu 'Cofio Dy Wyneb'. Cipiwyd y wobr gyntaf, er mai ni oedd yr unig gôr! Hon oedd un o'r cystadlaethau olaf, ac ar ôl i bawb godi ar eu traed i ganu 'Hen Wlad Fy Nhadau' gwagiodd y neuadd. Mae sawl un wedi dweud mai hon oedd yr eisteddfod orau iddyn nhw ei mynychu am wahanol resymau - roedd hi yn eisteddfod ragorol. Yn dilyn cynnwrf y cystadlu, croesodd nifer ohonom y ffordd i'r ysgol gyferbyn lle'r oedd bwyd a bwgi yn ein disgwyl, ac yno buom yn dawnsio tan ryw dri o'r gloch y bore cyn i'r bws ddod i'n cludo ni'n ôl i'r Gaiman.

Ond roedd y diwrnod canlynol yn llawn dop wrth i Gapel Bethel lenwi ar gyfer y gymanfa ganu flynyddol. Ro'n ni fel criw yr Urdd wedi paratoi emyn i'w ganu a'i ddysgu i'r gynulleidfa, 'Fe'th addolaf', a thraddodais i weddi. Yn dilyn y gymanfa cynhaliodd Ysgol yr Hendre asado blasusfawr yn y gampfa lle cafodd Iwan a fi gais munud olaf i alw twmpath! Yn dilyn rhyw awr o orffwys, cynullodd nifer o bobl yn Hen Gapel Bethel ar gyfer Noson Lawen yng nghwmni Taith i'r Paith, Criw yr Urdd, Hogia'r Wilber ac unawdwyr.

Penwythnos penigamp, ond nid hon oedd eisteddfod ola'r flwyddyn...

Llongyfarchiadau i bawb, a phob hwyl yn Eisteddfod y Wladfa 2013!

Teisennod, traeth a gwaith.

Cyn i fi ddechrau ar y blog yma, buasai'n well i fi ei gwneud hi'n glir mod i bellach yng Nghymru ers ychydig wythnosau. Tipyn o sioc i'r sustem o'dd gadael gwres llethol yr Ariannin am law ac oerfel Cymru, ond mae hi wedi bod yn braf treulio amser gyda theulu a ffrindiau dros y Nadolig a'r flwyddyn newydd. Gyda'r prysurdeb arferol ym Mhatagonia, y Nadolig a pharatoi at adael, ches i ddim cyfle i nodi gweithgarwch fy misoedd diwethaf yno. Felly dyma grafu pen i ddod â'r rhain i'r wyneb a'u trosglwyddo i ddalen y blog, a chyfle hunanol i fi ddychwelyd i'r Wladfa unwaith eto...

Pencampwriaeth y Deisen Ddu

Gadewch i ni felly droi'r calendr yn ôl i fis Hydref. Ar yr 20fed o'r mis hwnnw mae Trelew yn dathlu ei phen blwydd, gan mai ar y diwrnod hwnnw yn 1874 y sefydlwyd y pentref sy bellach yn ddinas â phoblogaeth o ryw 100,000 o bobl. Yn rhan o'r dathliadau eleni cynhaliwyd Pencampwriaeth y Deisen Ddu ar ôl saib o ryw dair blynedd. Mae'n siŵr mod i wedi crybwyll fy hoffter o'r deisen ddu droeon yn y gorffennol, achos o holl arlwy'r te Cymreig Gwladfaol honno yw fy hoff deisen - mae hynny'n ddweud mawr gan mod i wrth fy modd gyda chacennau o bob math. Felly gallwch chi ddychmygu'r wên ar fy wyneb pan ges i wahoddiad i feirniadu yn y bencampwriaeth! Daeth 49 teisen o bob lliw a llun (yn anffodus, doedd pob un ddim yn ddu) i law felly cynhaliwyd rowndiau cyn-derfynol yn Neuadd Dewi Sant, a dyna lle es i a fy stumog wag ar yr ail o Hydref. Rhaid cyfaddef fod y digwyddiad yn un llawer mwy ffurfiol na'r disgwyl, sef bwyta teisennod a rhoi fy marn arnyn nhw. Ond nid felly'r oedd hi. Yn yr oruwchystafell gosodwyd bwrdd hir ar gyfer y beirniaid - pump ohonom - ac arno daflen werthuso yr un, darnau o bren â sgôr arnyn nhw, cwpan a soser. Ar fwrdd arall roedd 25 teisen anhysbys yn disgwyl eu tynged, roedd 'na ddyn mewn siwt yn cyflwyno'r cyfan a thair o fy ffrindiau - Virginia, Norwena ac Eryl - mewn gwisg Gymreig yn barod i weini'r teisennod hyn i ni. Dyma oedd trefn y beirniadu:

1. Pasio'r deisen gyfan o un beirniad i'r llall i'w gwerthuso yn ôl ei lliw, arogl, nifer y cnau a'r ffrwythau, a'i diwyg yn gyffredinol.

2. Blasu darn ohoni. Oedd hi'n sych neu'n wlyb? Faint o alcohol a sbeisys oedd ynddi?

3. Nodi marc (2, 2.5, 3, 3.5, 4, 4.5, 5 - does gyda fi ddim syniad pwy benderfynodd ar y rhifau hyn!) ar y daflen werthuso cyn codi'r darn pren gyda'r rhif hwnnw arno er mwyn i un o'r trefnwyr nodi pob marc ar ddarn swyddogol o bapur.

Wel roedd hon yn dasg anodd, yn enwedig gan y byddai marc pob teisen yn dibynnu ar farc y gyntaf. Roedd llawer i'w hystyried a hynny'n seiliedig ar ddarn bychan o'r deisen - efallai y byddwn i'n cael darn heb unrhyw ffrwythau a beriniad arall yn cael darn oedd yn frith ohonyn nhw. Rhoddodd bawb arall farc uchel i un deisen wrth i fi godi'r rhif 2 gan mai dim ond llosg y gallwn ei flasu - efallai mai fi oedd yr unig un i gael darn o'r gacen oedd wedi'i losgi... Yn bersonol, roedd un maen prawf amlwg - os nad oedd y deisen ddu, doedd hi ddim yn deisen ddu!Ar y cyfan, doedd dim on ohonyn nhw'n ticio pob blwch; efallai y byddai teisen yn edrych ac yn arogli'n dda, ond yn sych fel corcyn heb fawr o flas arni, neu i'r gwrthwyneb yn olau iawn heb fawr o ffrwythau ynddi ond bod iddi flas hyfryd. Erbyn y 10fed ro'n i'n fwy pendant fy meddwl ac erbyn y 25ain ro'n i wedi cael llond bol, yn llythrennol! Roedd yn brofiad da, ac yn un gafodd ei ailadrodd yr wythnos ganlynol gyda 24 teisen arall. Ac ar y 19eg o Hydref cynhaliwyd y rownd derfynol lle cafodd 24 o'r teisennau gyfle arall i'n plesio ni...

Clwb Racing Trelew oedd y lleoliad ac yno roedd bwrdd y beirniaid wedi cael ei ail-greu, ond ar gyfer deg ohonom. Yn ein plith y diwrnod hwnnw roedd yr Archentwraig o gogyddes enwog Dolly Irigoyen yn feirniad gwadd - mae ganddi raglen goginio boblogaidd ar sianel genedlaethol ac roedd y beirniaid eraill wedi eu cyffroi yn lân. Ac am sioe! Cafodd pob un ohonom ein gwahodd i'r bwrdd yn ein tro wrth i'r dyn mewn siwt ddarllen cyflwyniad byr amdanom ac roedd rhesi o gadeiriau wedi cael eu gosod ar gyfer aelodau o'r cyhoedd oedd eisiau dod i wylio'r ornest. Fel y dywedodd un o fy nghyd-feirniaid, druan ohonyn nhw'n eistedd yno am ryw ddwyawr yn ein gwylio ni'n bwyta cacennau ac yn yfed te! Yn wir, pwy sy eisiau gwylio deg o bobl yn arogli cacennau a'u blasu cyn codi darn o bren â rhif arno? Dilynwyd yr un drefn eto, ond ar ôl pob chwe theisen roedd 'na doriad yn gyfle i ddangos fideos am hanes y Wladfa a'r deisen ddu, dawnsio gwerin gan ddawnswyr bach Gwanwyn, a phlant Ysgol yr Hendre yn canu.

Siom fwya'r achlysur i fi oedd y ffaith mai caneuon Saesneg megis 'Let It Be' a 'Bohemian Rhapsody' oedd yn cael eu bloeddio chwarae yn ystod y blasu. Ac unwaith eto, cawson ni feirniaid ein siomi gan safon y cacennau ar y cyfan. A dweud y gwir buaswn ni wedi gallu hepgor yr ugain teisen gyntaf gan mai'r olaf oll a ddaeth yn flaenaf, yr olaf ond yn un ail, a'r olaf ond tair yn drydedd! A chyhoeddwyd, ar ôl araith gan Dolly Irigoyen, mai menyw o'r enw Daiana Càrdenas oedd y gogyddes fuddugol a'i gwobr oedd taith i Buenos Aires. Cawson ni feirniaid hamper am ein cyfraniad i'r achlysur, oedd yn cynnwys siocled, jamiau, mêl, a cheirios mewn surop - yn rhyfedd iawn, er nad oeddwn i am weld briwsionyn du arall, doedd dim teisen ddu ynddi! Wrth i fi drio gadael y neuadd i ddal y bws dan lwyth yr hamper, ges i fy nal gan newyddiadurwraig oedd am i fi rannu fy mhrofiad fel beirniad ar gamera ar gyfer rhaglen sydd ganddi ar y we, a hynny yn Sbaeneg... Es i drwyddi, ond soniais i ddim wrth neb amdano rhag iddyn nhw chwilio am y cyfweliad - ychydig wythnosau yn ddiweddarach dywedodd un o fy ffrindiau iddo weld yr eitem ar y we. Methiant. Fel y dywedais yn y cyfweliad hwnnw fe fwynheuais i'r holl brofiad yn fawr - a dwi bellach yn gallu bwyta teisen ddu eto!

Playa Unión
Mae'r 12fed o Hydref yn ddyddiad o bwys hanesyddol byd-eang, gan mai dyma'r diwrnod yn 1492 y darganfu Christopher Columbus yr Amerig. O'r herwydd mae'r diwrnod hwn yn un o wyliau cenedlaethol yn yr Ariannin - dwi'n cymryd fod hyn yn wir am y mwyafrif, os nad pob gwlad ar y cyfandir. Fodd bynnag, o'r hyn dwi'n ei ddeall mae'r dathliad hwn wedi credu cryn dipyn o anghydweld a gwrthwynebiad, gyda nifer yn dadlau nad oedd Cristobal Colón (i roi ei enw Sbaenaidd arno) wedi darganfod yr Amerig gan fod pobl eisoes yn byw yno. Felly mae'r diwrnod bellach yn dwyn yr enw 'Día de la Raza', sef diwrnod i ddathlu'r gwahanol ddiwylliannau sydd bellach yn poblogi'r tiroedd. Dyw hynny ddim yn newid y ffaith fod 'na ddiwrnod o wyliau i'r genedl gyfan, ond cafodd hwnnw ei symud i ddydd Llun yr 8fed o Hydref am ryw reswm.

Felly es i ac ambell ffrind am dro i Playa Unión, sef traeth tref Rawson a gafodd ei enwi ar ôl y llong Unión a ddrylliwyd yno mewn storm. Mae'r traeth ei hun yn fy atgoffa o Aberystwyth, gan nad tywod sydd yno mewn gwirionedd ond cerrig mân. Doedd hi ddim yn dywydd traeth na thorheulo mewn gwirionedd, ond braf iawn oedd ymlacio i sŵn a symudiad y môr a gwylio morlo yn chwarae cuddio rhwng y tonnau. Gallwch chi ddim mynd i Playa Unión heb fwyta 'cubanitos' sy'n cael eu gwerthu mewn fan oren a gwyn ar ochr y ffordd ac er bod hyn yng nghyfnod Pencampwriaeth y Deisen Ddu, fwyteais i dri ohonyn nhw!

Ymweliad o Buenos Aires
Ers blynyddoedd bellach mae disgyblion ysgol Gatholig yn Buenos Aires yn mynd ar daith addysgiadol i Ddyffryn Camwy, ac yn rhan o'r daith honno maen nhw'n ymweld â Chapel Bethel y Gaiman. Felly ar ôl oedfa un bore Sul crasboaeth ym mis Hydref cyrhaeddodd y bobl ifanc hyn, rhyw 40 ohonyn nhw, a'u hathrawon y capel lle ro'n i a Luned yn disgwyl amdanyn nhw. Yn dilyn cyflwyniad byr y tu allan ar hanes y capel a'r Wladfa Gymreig, aethon ni i gyd mewn i Bethel a chafodd y bobl ifanc gyfle i holi cwestiynau. Gan mai i'r eglwys Gatholig maen nhw'n perthyn roedden nhw'n llawn chwilfrydedd am Brotestaniaeth ac yn agored iawn eu cwestiynau, er enghraifft pam nad oes addurniadau a darluniau yn y capel, sut drefn oedd i'r cymun, a beth yw'r gred Brotestanaidd am Mair. Diddorol iawn. Wedyn codais i a Luned ar ein traed i gynnig ychydig o adloniant ar eu cyfer! Yn gyntaf, darllenodd Luned Salm 23 yn Gymraeg gydag un o'r disgyblion yn darllen y cyfieithiad Sbaeneg fesul adnod cyn i ni'n dwy ganu 'Diolch, diolch Iesu' iddyn nhw... hynny ar ôl penderfynu ar 'pitsh' oedd yn addas ar gyfer y ddwy ohonom. Taith addysgiadol oedd hon, felly dysgodd y plant a'u hathrawon y pennill hwn a 'Diolch Haleliwa' cyn i ni eu canu gwpl o weithiau gyda'n gilydd. Roedd hi'n hyfryd clywed ambell un yn canu'r gân neu' ei chwibanu y tu allan wedyn!

'Gormod o bwdin dagith gi' yw'r dywediad, a dwi'n meddwl fod hen ddigon o bwdin uchod i gnoi cil drosto am y tro. Ond mae mwy na digon i ddod eto...